Login to your account

Username *
Password *
Remember Me

Covid-19 iha Timor Leste: Realidade no Responsabilidade

Mapa Nasaun sira maka hetan no seidauk hetan Covid-19 Mapa Nasaun sira maka hetan no seidauk hetan Covid-19 Foto Geogle

Husi Jose Belo

Tempo Timor (Dili) - Hanoin sira iha karta ida ne’e laos atu kauza tauk ruma maibé kontra tauk ne'ebé la loos. Iha tempu hanesan, ha'u mos hakarak fó hanoin kona-ba buat balun ne'ebé ita hotu – sidadaun Timorense no estranjeiro sira - bele halo hamutuk hodi kontrola impaktu aat husi Covid-19 iha Timor Leste.

Realidade:

  1. Atu bele sai responsavel, ita tenke iha hanoin mós kona-ba situasaun loloos iha Timor Leste.
  2. To’o agora, Timor-Leste seidauk iha kazu Covid-19 ne'ebé konfirmadu maibé ita mós tenke husu ita-nia an – iha possibilidade ka lae Covid-19 mosu ona iha Timor-Leste maibé ita seidauk deteta?
  3. Nasaun hotu ne'ebé iha ligasaun aviaun ho Timor Leste iha kazu Covid-19 ona. Timor-Leste nia vizinu ne'ebé besik liu mak Indonezia. Kazu Covid-19 iha Indonezia aumenta ba beibeik. Ho serteza, Indonezia diferente loos ho Timor-Leste se karik ita kompara nasaun rua nia populasaun no ligasaun ba mundu.
  4. To’o agora, so ema na’in 5 iha Timor-Leste simu teste Covid-19. Maske rezultadu hotu sai negativu ba Covid-19, maibé la signifika katak Covid-19 laiha Timor-Leste duni.
  5. Nune’e possibilidade mak Covid-19 iha ona Timor-Leste maibé seidauk tama ba estatistika ofisial. Ita hotu tenke komprende katak ida ne’e posivel duni atu bele hanoin mós kona-ba ita hotu nia responsibilidade ba malu.
  6. Posivel ka lae afinal Timor-Leste laiha kazu Covid-19? Bele. Moras sira hanesan SARS, MERS, H1N1 sst la kona Timor-Leste. Nu’udar nasaun ida ne'ebé ladun ligadu ho nasaun sira seluk bele mós sai vantajen ba Timor-Leste.
  7. Ema balun ne'ebé moras ho Covid-19 sei la hatudu sintomas ruma, ka hatudu sintomas hanesan gripe baibain. Ema maioria ne’ebé mate tanba Covid-19 mak ema ho idade boot. Ita tenke hatene katak joven ne'ebé saudavel bele daet Covid-19 ba ferik-katuas sira la ho intensaun. Tan kontextu ida ne’e, ema hotu tenke hatudu responsibilidade ba malu.
  8. Sistema saude iha Timor-Leste laiha kapasidade atu maneja bainhira Covid-19 komesa daet maka’as iha rai laran. Nasaun barak ne’ebé iha fasilidade saude di'ak mós la bele maneja ona.
  9. Iha nasaun barak, kazu Covid-19 aumenta maka’as tanba ema lubun boot halibur atu halo atividade ruma, hanesan atividade relijiozu. Ema sira ne’ebé laiha intensaun atu halo aat.
  10. Saida mak ita bele aprende husi pontu 9? Tempu agora, halo programa ho ema lubun boot bele kauza Covid-19 atu komesa daet maka’as.
  11. Timor-Leste diferente loos ho nasaun seluk tanba uza osan tahan no besi atu sosa no faan sasaan duke kartaun banku nian. Importante atu komprende pontu ida ne’e atu prepara an didi'ak se karik nasaun taka ninia fronteira.
  12. Haree ba realidade sira ne’e, situasaun di'ak liu mak Timor-Leste laiha kazu Covid-19. Ita labele kontrola impaktu ekonomia maibé bele hamenus impaktu ba saude. Situasaun ne'ebé aat liu susar atu imajina tanba Timor-Leste laiha kapasidade teste ema hotu-hotu. Komprende tiha situasaun rua ne’e, ita tenke iha konkordansia ba buat balun atu lao ho responsibilidade ba malu.

RESPONSIBILIDADE:

1. Di'ak liu ita hotu matan moris neon nain duke falta kuidadu. Nasaun tomak tenke serbisu hamutuk atu aseguru malu.

2. Relasiona ho responsibilidade sosial, ha'u sujere ita hotu moris ho kuidadu liu tan no hanoin atu “adia temporariu atividade rame ho ema lubun boot”. Primeiru, ema hotu tenke hatene katak ida ne’e so temporariu de'it. Segundu, ida ne’e so adia de'it, laos para nafatin.

3. Saida mak tenke adia temporariu? Ita bele aprende husi nasaun sira seluk. Eventu relijiozu, negosiu balun ne'ebé laiha nesesidade, eskola sira, konferensia sira sst.

4. Bainhira mak bele hahú fali atividade sira ne’e? Depende ba situasaun iha Indonezia. Tanba sa? Tanba Indonezia hanesan portaun primaria ne’ebé Covid-19 sei tama Timor-Leste. Se karik estadu Timor-Leste foti desisaun atu taka fronteira ho Indonezia, ita bele taka portaun ida ne’e. Nune’e bainhira Covid-19 komesa menus iha Indonezia, no atividade komesa lao baibain iha ne’eba, situasaun iha Timor-Leste mós bele komesa normaliza.

5. Estranjeiru sira ne'ebé sente tauk tenke konsidera sai husi Timor-Leste antes situasaun sai aat liu. Fasil liu mak sai ba Singapur, tanba Australia no Indonesia komesa asegura sira nia fronteira ona.

6. Estranjeiru sira ne’ebé hili atu hela nafatin iha Timor-Leste ka la biban atu sai labele queixar. Queixar sei labele muda situasaun agora. Saida mak ita bele halo? Mantein ita-nia saude nafatin. Sai ba li'ur iha loron. Han buat ne’ebé saudavel. Deskansa naton. Halo ezersisiu. Fase liman beibeik. Hatudu responsibilidade sosial.

7. Sai preparadu maibé labele paniku. Estadu Timor-Leste deklara katak hahan iha nasaun naton ba fulan 4 pelo menus. Labele sosa hahan bar-barak loos atu kria paniku.

8. Tanba Timor-Leste uza de'it osan tahan no besi, hasai osan montante naton atu sosa hahan ba semana 3 mais ou menus. Banku, eskola no igreja sira bele taka temporariu. Labele kria paniku iha banku. Banku sira sei la taka permanante no ita sei la lakon ita-nia osan. Ita so presiza kaer osan ne'ebé sufisiente atu sosa nesesidade loro-loron nian.

9. Hanesan nasaun sira seluk ne'ebé taka fronteira, ita sei nafatin bele sosa hahan iha loja no supermerkadu sira.

10. Keta hein governu atu bandu atividade rame ho ema lubun boot. Se karik ita iha autoridade foti desizaun iha ita-nia organisasaun, ita tenkie halo nune’e. La hein governu de'it tanba lideransa nasional presiza tempu naruk atu foti desisaun.

11. La halo viajen ne'ebé la presiza. Labele haluha katak maske ita la hatudu sintomas, ita mós bele moras ho Covid-19 no daet ba ema seluk la ho intensaun.

12. Halo orasaun la para atu Maromak tulun ita hotu, liuliu iha tempu agora.

Rate this item
(1 Vote)
Last modified on Thursday, 19 March 2020 09:23
Tempo Timor

Ho hakraik an Tempo Timor hato'o komprimentus ba laitor sira katak, Jornal Tempo Timor hahu mosu iha imi le'et atu fasilita informasaun ba imi. Tamba ne'e ami presiza ita boot sira nia tulun atu ekipa jornal ne'e nian bele halao servisu jornalismu ho didiak.

Jornalista Jornal Tempo Timor, bandu atu hetan envelope ka sasan ruma husi fontes informasaun sira.

www.tempotimor.com
Darwin_Optic

Popular

Error: No articles to display

.

Contact us

Palapasu
Dili, Timor-Leste
+670 7723 4852
+670 7728 1698
http://www.tempotimor.com

Kalendariu Arkivu

« March 2024 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
        1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31

Tempo Timor Networks

Online Counter