"Primeiru ha’u agradese ba ita-nia fundadór estadu ne'e ninian, ne’ebé halo inisiativa hodi halo proklamasaun iha 28 novembru 1975”, deklara Deputadu Bankada Opozisaun Congressu Nacionál de Reconstrução de Timor (CNRT), Arão Noe Amaral, iha PN, sesta (26/11).

Iha proklamasaun Independénsia Ulterateral ne'ebé inisia iha tinan 1975, fundadór sira ne'e ho prinsípiu ida ne’ebé hamutuk ho povu hodi luta no defende nasaun, to'o tinan 1999 konsege mosu referendu ne’ebé mak povu maioria hili ukun rasik-an.

Tanba ne'e, komemorasaun loron 28 novembro ne’ebé sei realiza ba dala-46, ida ne'e importante ba ema hotu atu halo reflesaun.

"Ho komemorasaun ida ne'e, mai ita hotu reflete luta sira ne’ebé sira fó e ho objetivu ida de'it, rai ne'e atu moris livre e povu ne'e morisk di'ak. E rai ne'e livre ona ne'e mak ita hetan ona liberdade ukun rasik-an, mais ita atu liberta povu ki'ak ho mukit, seidauk to'o ba ida ne'eba”, afirma nia.

Husu ema hotu presiza fó liman ba malu, hodi konkretiza mehi atu liberta patria, aleinde liberta mós povu sira ne’ebé seidauk hetan moris di’ak.

"Mai ita hotu liberta atu lori povu, moris di'ak, no moris hakmatek iha progressu nia laran. E Husu ba na'in maromak atu haraik fatin di'ak hakmatek ba ita-nia konbatente sira hotu, husi Prezidente Francisco Xavier do Amaral no segundu Prezidente Nicolao dos Reis Lobato, no forsa sira, nomós membru Komité Sentral sira hotu ne’ebé mate hodi defende rai ida ne'e, bele moris livre e paz no hakmatek”, afirma nia.

Entretantu, Francisco Xavier do Amaral, sai hanesan Prezidente dahuluk no Proklamador ba Independensia Timor-Leste ne'ebe mak akontese iha 28 novembru 1975.

Francisco Xavier do Amaral moris iha Turiscai, Manufahi, iha 1937. Iha tinan 1974 nia hari’i ASDT ne’ebé ikus mai hamoris FRETILIN, ne’ebé nia mós sai fundadór ba partidu ne’e. Iha loron 28 Novembru 1975, nia proklama, ho Komité Sentral FRETILIN nia naran, Independénsia ba Repúblika Demokratika Timor-Leste no sai hanesan Prezidente Republika dahuluk.

Nicolau Lobato ikus mai troka Francisco Xavier do Amaral, bainhira Indonézia invade Timor-Leste iha loron 7 Dezembru 1975. Iha loron ikus, Xavier Amaral sai prizoneiru husi rai invazór no sira lori ba Jakarta, ne’ebé nia halo serbisu kompulsóriu iha tinan-barak nia laran iha paiz okupante. (*)