Tempotimor (Dili) - Durante tempu implementasaun Estadu Emerjénsia iha fulan Abril nian laran, Polisia Nasionál Timor-Leste rejista kazu asidente tráfegu hamutuk 54. Husi total ne’e rezulta ema ida mate.
Tempotimor (Dili) - Operasaun transporte públiku ne’ebé bandu durante implementasaun Estadu Emerjénsia iha etapa dahuluk la’ós desizaun husi Polisia Nasionál Timor-Leste, maibé polisia sira implementa de’it regra Estadu Emerjénsia.
Komandante Jerál PNTL, Komisáriu Faustino da Costa hateten, polisia la bandu movimentasaun transporte públiku nian maibé regra Estadu Emerjénsia mak kesi metin sira.
"Ami hetan ona karta ida husi Ministru Transporte no Komunikasaun (MTK) kona-ba autorizasaun movimentasaun transporte públiku nian," dehan nia, iha Palásiu Prezidensiál, Bairru-Pité, Kinta (7/5).
VIDEO PUBLISIDADE APELU HUSI PM TAUR APLAUS BA FRONT LINE
Nia afirma, PNTL la bandu sira halo movimentasaun maibé regra Estadu Emerjénsia nian haruka tula pasajeiru labele liu na'in lima.
Nia hatutan, preokupasaun iha terrenu maka see bis ka autokarru ida diresaun husi Baukau mai Dili baibain bele tula pasajeiru liu na'in ruanulu resin, agora tula de'it ema na'in sanulu.
Entaun motorista sira mak preokupa fali katak konsumu mina hira husi Baukau ba Dili mak tula de'it ema na'in lima, hanesan mós iha Dili laran.
Nia afirma, despaxu husi MTK husu para mikrolete no taksi bele movimenta, maibé iha despaxu ne'e mós dehan, mikrolete ida labele tula ema na'in neen ka hitu, entaun ida ne'e sai preokupasaun. (*)
PUBLISIDADE
PUBLISIDADE
Opiniaun Husi : Dr Poonam Khetrapal Singh, Diretora Rejionál OMS ba Rejiaun Sudeste Áziatiku
Iha prioridade tolu mak tenki buka solusaun ba future: kontrola no hapara moras da’et, haforsa no mantein servisu saúde, no suporta malu hodi seguru, saudavel no di’ak nafatin.
OMS Rejiaun Sudeste Áziatiku agora tama ona iha faze foun iha responde ba pandemia. Iha semana hirak foin lalais ne’e COVID-19 da’et iha Rejiaun ne’e hahú menus ona, tanba nasaun barak mak implementa medida distánsia fíziku lalais no rigorozu. Membru Estadu balun agora iha ona preparasaun hodi halo tranzisaun ba “normál foun”, ne’ebé maka vida sosiál no ekonomia bele kontinua funsional fali maske moras ne’e sei hada’et maibé menus ona. Atu áplika ida ne’e ho susesu, nasaun hotu tenki kontinua brani, foti desizaun lalais, no utiliza aproximasaun hodi bele mobiliza governu no sosiedade tomak.
Dezafiu ida ne’e bo’ot tebes. Iha mundu tomak, COVID-19 kontinua hada’et no halo ema moras, mate no interfere ho atividades barak. No mós interfere nasaun sira ne’ebé ho sistema saúde avansadu. Estimasaun taxa mortalidade COVID-19 sae ba 3%, maibe bele iha mudansa hosi nasaun ida ba nasaun seluk, no mós iha nasaun laran. Fatór oi-oin inklui asesu ba tratamentu no disponibilidade teste nian.
Membru Estadu hosi Rejiaun ida ne’e tenki kontinua halo asaun ne’ebé bazeadu ba evidénsia no halo avaliasaun risku ho kuidadu antes foti desizaun ne’ebé mak bele halo fraku saúde públiku no medida sosiál nian. Entre fatores seluk, tenki iha konsiderasaun balun ba epidemiolojia COVID-19 iha kontestu lokál, inklui identifika fatin surtu, no grupu, no kapasidade hosi sistema saúde no respondent sira atu buka, izola no halo tratamentu ba kazu, no halo kuarentena ba ema sira ne’ebé iha kontaktu besik.
VIDEO PUBLISIDADE APELU HUSI PM TAUR APLAUS BA FRONT LINE
Nasaun nia sénariu atuál moras ne’e hada’et oinsá, ida ne’e sei laiha informasaun falsu: Ita hamutuk iha kombate naruk ida ne’e. Ida ne’ebé mak sei sai dezafiu kontinuadu hasoru COVID-19, Membru Estadu sira nia estratéjia tenki klaru, kompreensivu, no kobre hotu nesesidade iha tempu badak no naruk nia laran. Prioridade tolu mak tenki hatuur ba futuru: kontrola no hapara moras da’et, haforsa no mantein servisu saúde, no suporta malu hodi seguru, saudavel no di’ak nafatin.
Atu kontrola no hapara moras da’et, ita tenki luta hasoru virus ida ne’e. Deteksaun kazu ativu, izolamentu, halo teste no rastreamentu kontaktu bele kontrola virus ida ne’e. Bainhira transmisaun ka hada’et iha komunidade, entaun importante tebes atu hapara ida ne’e. Haforsa servisu vijilánsia no halo rastreamentu kontaktu sei ajuda autoridade nasionál no lokál atu bele adapta lalais ho surtu ne’ebé ataka makaas, ataka hosi kazu ida ba kazu grupu, ka hosi kazu grupu nian ba laiha kazu liu.
Abilidade atu responde ho lalais no maneira atu adapta tuir kontestu ne’e importante tebes, liu-liu iha nivel subnasionál, iha fronteira, no populasaun movel sira. Ba área ne’ebé ho nivel moras hada’et limitadu, repondente sira tenki foka ba buka no izola kazu hotu, fornese ba sira ho tratamentu apropriadu, halo rastreamentu, kuarentena, no suporta kontaktu hotu. Iha área ne’ebé nivel moras hada’et kontinua, sira tenki servisu makaas hodi hamenus no bele jere grupu afetadu, ida ne’ebé mak sira bele konsidera fali áplika medida distánsia fíziku hanesan maneira ida hodi hamenus impaktu negativu.
Atu haforsa servisu saúde, nasaun hotu tenki proteje dahuluk pesoál saúde sira. OMS kontinua servisu hamutuk ho governu, industria, no Pandemic Supply Chain Network hodi solusiona ekipamentu protesaun pesoál ne’ebé menus iha mundu tomak. Importante tebes ba pesoál saúde sira atu iha roupa médiku (gowns), luvas, máskara médiku, no ókulu protesaun ne’ebé presiza atu salva moris no evita infesaun.
Nasaun hotu-hotu tenke kontinua habelar kapasidade izolamentu no Unidade Kuidadu Intensivu (ICU), alende tenta halo esplikasan. Liuhosi husi liga fasilidade tratamentu COVID-19, lider saúde no admistrador sira bele fahe diak liu tan todan no difikuldade ne’ebé sira nia fasilidade enfrenta. Liu-husi implementa protokolu triajem ne’ebé klaru, sira sei asegura pasiente hotu ho manisfestasaun grave hetan admisaun ne’ebé lalais no seguru ba iha unidade kuidadu intensivu. Infesaun prevensaun no kontrolu ne’ebé rigorozu nee importante hodi prevene fasilidade saúde sai nuudar fatin hada’et moras.
PUBLISIDADE
Importante atu asegura katak servisu saúde essesiál seluk mantein ho diak.Ita labele deit hamenus mortalidade hosi COVID-19, maibe mós husi moras ne’ebé bele prevene liuhosi vasina, hodi nunee, númeru moras labele aumenta no la hatodan sistema saúde. OMS sei kontinua fó-apoiu ba nasaun iha rejiaun hodi implementa Matadalan Xave OMS nian kona-ba mantein servisu esensiál ne’ebé responde direta ba COVID-19.
Ensuring essential health services are maintained is vital. We must not only reduce mortality from COVID-19 itself, but also from vaccine-preventable diseases and other treatable conditions that can increase when health systems are overwhelmed. WHO will continue to support countries in the Region to implement key WHO guidelines on maintaining essential health services as they directly respond to COVID-19.
Atu atinji rezultadu sira ne’e, membru estadu tenke mobiliza governu hotu-hotu, sosiedade hotu-hotu, ba aproximasaun ne’ebé alina ema idak-idak nia papel hodi suporta malu hodi nafatin seguru, saudavel no moris di’ak. Fase liman ho regular, fani ka mean ba liman sikun laran, no evita kontaktu ho ema ho sintomas gripe importante hodi mantein saudavel. Halo tuir mós matadalan lokál no nasionál kona-ba distánsia fíziku.Evita uza tabaku, alkól no substansia seluk ne’ebé bele prejudika sistema imunulojia no saúde. Suporta pesoál saúde sira no hatete lae ba estigma.
Ita mós tenke mantein saúde di’ak. Tau matan mós ba ita nia saúde mentál no fo-apoiu ba ema seluk moos. Ne’e naturál bainhira sente triste, stress, konfundi, tauk no hirus durante iha krize. Estratéjia uteis balun hodi hasoru situasaun sira ne’e inklui deskansa ho di’ak, ezersisiu, han aihan saudavel, evita subtánsia nosivas, no maintein kontaktu besik ho família no kolega. OMS sei kontinua no sei suporta membru estadu tomak hodi haforsa servisu saúde mentál nuudar parte ida husi responde ba COVID-19.
Ita tenke kontinua hamriik hamutuk hodi luta hasoru dezafiu bo’ot ba iha saúde públiku iha gerasaun ida ne’e. Estratéjia husi rejiaun hodi kontrola no hapara moras hada’et, haforsa no mantein servisu saúde, no suporta malu hodi mantein saudavel no di’ak, sei ajuda nasaun hotu salva vida no minimiza impaktu. Ita nia misaun klaru, ita nia dezafiu bo’ot. Hamutuk, ita luta hasoru COVID-19.
PUBLISIDADE
Tempotimor (Dili) - Relasiona ho dadus ne'ebé Koordenadór Sekretariadu Téknika Covid-19 fó sai katak Fundu Covid-19 ne'ebé aloka ba Polísia Nasionál Timor Leste (PNTL) rihun $670 ne'e la loos, maibé orsamentu loloos ne'ebé aloka ba PNTL hamutuk tokon $6.090.
"Osan ba PNTL la'ós hanesan buat ne'ebé ita boot sira rona katak rihun $670, ne'e lae. PNTL ho nia proposta no osan aloka mai ne'e tokon $6.090," dehan Komandante Jerál PNTL, Komisáriu Faustino da Costa, iha Palásiu Prezidensiál, Bairru-Pité, Kinta (7/5).
VIDEO PUBLISIDADE APELU HUSI PM TAUR APLAUS BA FRONT LINE
Nia afirma, osan ne'e mak tama ba PNTL sei la ezekuta hotu tanba tempu ba Estadu Emerjénsia atu remata ona.
"Agora osan ne'e mak aban ka bainrua mai PNTL atu ezekuta hotu iha tempu badak ne'e ha’u hanoin kestaun ida ne'ebé ami mós haree hela situasaun ne'e," nia dehan.
Nia mós preokupa tanba, prosesu aprovizionamentu ka kompra ne'ebé tau iha ne'ebá haree tempu mós la'o, entaun sei la ezekuta hotu.
Entretantu, montante osan ba kada pesoál polisia iha frontline ne'e komandante jerál lakohi pronunsia, tanba sei servisu hamutuk ho parte defeza para halo balansu. (*)
PUBLISIDADE
PUBLISIDADE
Tempotimor (Dili)- Portavoz Sentru Integradu ba Jestaun Krize (SIJK) dra. Odete da Silva Viegas halo esplikasaun ba publiku nia preokupasaun kona ba, Arsenio Bano hela iha auto kuarentena tanba prienxe kritéria husi Ministériu Saúde (MS) nian.
Arsenio Bano fila husi Australia no to'o iha Dili iha semana ne'e la tama iha kuarentena obrigatoriu nune'e halo publiku kestiona servisu Sentru Integradu Jestaun Krizi ba Covid 19.
"Ekipa servisu vizilánsia epidemolójika ba to'o duni iha sira nia fatin katak prienxe duni kritéria, entaun señor Arsenio Bano bele hala iha nia uma ka auto kuarentena, kada loron loron mak pesoál saúde ba akompaña para bele kumpri to'o loron 14," dehan Portavoz SIJK Dra. Odete da Silva Viegas iha sala situasaun ba jornalista sira, Kinta (07/05).
VIDEO PUBLISIDADE APELU HUSI PM TAUR APLAUS BA FRONT LINE
Nia mós dehan, "la'ós señor Arsenio Bano de'it, maibé sidadaun sira ne'ebé tama mai balun mós, tanba sira mai ho sertifika ida katak, sira halo ona kuarentena iha sira nia fatin ne'ebé antes ne'e sira hela ba, depois sira mai no sira mós mai ho sertifikadu ida teste Covid-19 nian," dehan Odete
Iha parte seluk, Primeiru Ministru (PM) Taur Matan Ruak mós dehan, bainhira iha pedidu espesiál ruma kona-ba sidadaun ne'ebé mai husi zona mean no ba hela iha auto kuarentena, PM sei autoriza.
"Hanesan ne'e, ema hotu-hotu ne'ebé tama iha teritóriu nasionál bele halo pedidu, iha pedidu espesiál ne'e Primeiru Ministru bele autoriza, hanesan ema sira servisu iha peteoleu no ema sira ne'ebé sira fundamentasaun prosesu hotu, PM bele autoriza," dehan PM Taur iha Palásiu Prezidensiál ohin. (*)
PUBLISIDADE
PUBLISIDADE
Tempotimor (Dili) - Prezidente Parlamentu Nasional (PN), Arão Noe de Jesus da Costa Amaral, 'tauk' atu ema troka ninia pozisaun. Nune'e, adia ajenda konferénsia lider bankada hodi análiza no prepara resposta ba akuzasaun rekerimentu mosaun destituisaun.
Tempotimor (Dili) - Lista membru governu foun Primeiru Ministru, Taur Matan Ruak, aprezenta ona ba Prezidente Repúblika, Franscisco Guterres Lú Olo, iha inisiu Tersa feira semana ne'e no hein de'it dekretu prezidensial no markasaun tempu ba toma pose.
Primeiru Ministru, Taur Matan Ruak hateten, membru governu ne'ebé indizita ona hodi kompleta ba vaga VIII Governu nian ne'ebé sei mamuk ne'e lista iha ona Prezidente Repúblika no hein loron atu simu pose.
VIDEO PUBLISIDADE APELU HUSI PM TAUR APLAUS BA FRONT LINE
"Lista ami aprezenta tiha ona, agora hein de'it Prezidente Repúblika deside no marka loron," dehan nia, iha Palásiu Prezidensiál Bairru-Pité, Kinta (7/5).
Membru governu sira ne'ebé atu simu pose maka hanesan Ministru Antigu Kombatete (MAK), Julio Sarmento "Meta Mali", Ministra Saúde (MS), Odete Maria Freitas, Vise-Ministra Turizmu Komersiu Industria (VMTKI), Inácia Texeira, Ministru Administrasaun Estatál (MAE), Faustino Cardoso, Ministru Finansas (MF), Fernando Hanjan no pasta membru governu seluk. (*)
PUBLISIDADE
PUBLISIDADE
.