Login to your account

Username *
Password *
Remember Me

Tempotimor (Dili) – Ministru Reforma Lejislativa Asuntu Parlamentar (MRLAP), Fidelis Manuel Leite Magalhães hatete, lei fó dalan ba opozisaun iha Parlamentu Nasionál (PN) atu vota a favor ka kontra ba OJE 2020.

"Ne'e demokrásia. Vota a favór ka kontra konforme. Maibé, dezenvolvimentu la'o nafatin. Governu mai ho orsamentu, mai diskusaun no debate. Tanba, Governu tenke kumpri nia dever hanesan ezekutivu, para atu lori dezenvolvimentu," dehan Fidelis iha PN, Tersa (15/10/19).

Governu, iha Tersa loraik sei aprezenta Orsamentu Jerál Estadu (OJE) tinan 2020, ba Parlamentu Nasionál (PN). Ba tinan 2020, Governu sei deskute no debate orsamentu hamutuk billiaun $1.95 ho PN para hetan aprovasaun.

"Agora, orsamentu ne'e mak opozisaun diskorda, ne'e direitu opozisaun nian. Ha'u husi Governu laiha komentáriu ruma. Atu konkorda ka la konkorda ne'e la'ós kestaun. Tanba, ha'u nia opiniaun ba asunte ne'e la importante. Tanba ne'e, pozisaun polítika bankada nian," nia afirma.

Governante ne'e hatutan, antes ne'e Bankada Demokrátika iha PN deklara katak sei vota kontra ba OJE 2020. "Bankada opozisaun liuliu Bankada Demokrátika proklama tiha ona atu vota kontra. Se sira hola pozisaun ida ne'e. Sira nia direitu tomak. Konstituisaun mak fó dalan," Fidelis dehan.

Tempotimor (Dili) – Iha tempu besik, Konsellu Ministru sei deside Prezidente Rejiaun Administrativa Espesiál Oe-Cusse Ambeno (RAEOA) no Zona Espesiál Ekonomia Sosiál  Merkadu (ZEESM) foun.

"Governu preparadu. Prontu. So kestaun tempu de'it. Ne'e duni, tempu badak mai Konsellu Ministru sei deside kona-ba prezidente foun RAEOA-ZEESM Oe-Cusse. Tanba ne'e, públiku hein lai. La kleur tan públiku sei hatene se mak Konsellu Ministru deside," dehan portavóz Governu, Merício Juvenal dos Reis 'Akara' iha PN, Segunda (14/10/19).

Nia mós promete katak Governu sei la viola tempu ne'ebé mak Governu iha, hodi nomeia Prezidente foun RAEOA-ZEESM.

"Ami fiar katak Governu sei la viola tempu ne'ebé mak Governu iha, tanba nee husu ba públiku pasiénsia oituan," dehan Akara.

Nia dehan, lideransa ne'ebé atu lidera RAEOA-ZEESM ne'e Primeiru Ministru nia kompeténsia, tanba ne'e PM mak sei ko'alia.

"Lider iha ona ka seidauk, ne'e kompeténsia PM nian. Ha'u labele ko'alia hodi PM nia naran. Tanba lider ne'e husi ne'ebé ne'e kompeténsia PM nian. Maibé, Governu preparadu hein pronunsia husi PM," nia subliña.

 

‘SAIDA MAK ITA ATU HALO”

Paradigma foun hosi aplikasaun servisu jestaun komunikasaun ohin loron nian hatudu inovasoens kriativas responsivas, adaptável bazeia ba mudansa teknolojia wainhira pais hotu hakat tama   era digitalijasaun. Ezizensia hirak ne’e nu’udar resposta konaba transparênsia no responsabilidade hodi hamosu konfiansa públika (Public Trust ) relasiona ho servisu hosi kada ministérius ho ninia ajênsia governamentais sira seluk.

Ho nune’e mudansa konaba padraun komunikasaun iha era digital ne’e transforma ona tipu hosi kanalizasaun informasaun ba publiku liuhosi maneiras oin oin ne’ebe ikus mai mosu  jornalismu sidadaun ne’ebe konsideradu nu’udar fenômenu foun iha komunikasaun nian. Xave fundamentu hosi aplikasoens jornalismu sidadaun katak, sidadaun iha ne’ebe deit livremente partisipa ativa hodi relata akontesimentu saida deit maka hetan iha terenu liuhosi kanais propriu ne’ebe mak ezisti tiha ona, wainhira situasaun ne’e presiza ema seluk nia atensaun.

Fenómenu foun ne’e opta pensamentu katak komunikasaun laos ona lao ho modelu diskusaun ema nain rua nian deit maibe sai tiha ona diskusaun ho involvimentu ema barak iha qualquer desizaun ba intereses komum nian. Ho tipu komunikasaun modelu ne’ebe involve ema barak, governu pozisiona kada indivídu sai ona forsa alternativas hodi influensia opiniaun públiku

Portantu, komunikasaun Governu laos deit iha porta-voz ne’ebe briliante, mais presiza mos envolve sidadaun hotu iha prestasaun servisu ho ninia orientasaun ba ninia sidadaun hodi bele hetan feedback antes desizaun ne’e desidi ba intereses públiku nian. Iha países dezenvolvidu ohin loron, requere elaborasaun no promosaun hosi aktus boas prátikas wainhira ita koalia questões transparênsia. 

Artigu ne’e atu ajuda oinsa defini estrutura konseitual konaba "partisipasaun" ho analiza hosi mekanismu komunikasaun nian. Ho ninia objetivu hodi responde perguntas: konaba plataformas saida mak bele konsideradu adequadas hodi mellora partisipasaun públiku liuhosi mekanismu komunikasaun governu nian ba ninia sidadaun iha país ne’e. Tanba komunikasaun ne’ebe equilibru no balansu hosi atividades hotu ne’ebe mak halao hosi Governu nu’udar forsa vital no esensial tebes wainhira koalia konaba elementu estratéjiku ba prestasaun servisu. 

Wainhira  Governu oferese informasaun ho transparente, produtiva ho nia interasaun iha níveis xave konaba oinsa alkansa susesu iha futuru nasaun nian, ajuda ona ninia sidadaun hodi hatene konaba oinsa hatene situasaun atual iha qualquer governasaun ida ne’ebe deit. Ho komunikasaun ne’ebe diak bele sai alternativas iha prosesu hametin estrutura Governu nian wainhira ema hotu konsidera katak komunikasoens Governantes sira iha papel krítiku hodi desempeña prosesu tomak iha konstrusaun nasaun nian. 

Banku Mundial iha ninia relatoriu konaba Communication for governance and accountability program “ hateten katak kapasidade komunikasaun Governu laos deit konaba diseminasaun informasoens ne’ebe efisiente no efikaz. Maibe presiza mos kapasidade konaba ‘PROMOVE” informasoens nesesáriu maske insufisiente. Dispozisaun no kapasidade hodi hato’o ba sidadaun tenke kombinadu ho kapasidade hakarak atu rona sira nia problema hodi inkorpora nesesidades hirak ne’e iha prosesu balun no promove nafatin informasaun ba sidadaun katak tenke hamosu kunfiansa hosi fontes konfiáveis informasaun hirak ne’e.

Hanoin hosi Banku Mundia nian ne’e realmente atu hateten katak servisu komunikasaun Governu nian laos envolve deit hodi haruka mensajens persuasivas ba públiku, maibe presiza mos esplikasaun polítikas hosi servisu refere (take and give). Konsientiza direitus sidadaun liuhosi dezenvolve mekanismu ne’ebe permita komunikasaun bidiresional (duas parte) entre sidadaun ho Governu sei fo implikasoens pozitivu ba desizoens hirak ne’ebe governantes atu foti ba intereses públiku sei hamosu kumprensaun diak. Komunikasaun bidiresional hateten katak Governu ho públiku sei produz rezultadus governasaun ho qualidade ne’ebe sustentáveis. Ho nune’e prosesu konsultasaun konaba envolvimentu públiku labele atu akontese deit iha tempu eleisoens, krize ou questoens politika sira seluk. Governantes presiza iha kunsiensia no siente katak se sira la aplika maneiras komunikasaun efikazes , forsa opozisaun bele domina ajenda públika. Maneiras ne’e nu’udar solusoens hodi hatudu ba sidadaun katak Governu rona preokupasoens ne’ebe mak hasoru hosi kada sidadaun no ikus mai sidadaun mos hatene kontribuisoens ho tipu saida mak bele oferese hodi solusiona situasaun balun.

 

SAIDA MAK ITA PRESIZA  HALO HODI AJUDA PÚBLIKU SAI SIDADAUN INFROMADU.

Iha prátika, dezevolve politika komunikasaun Governu nian, laos deit sai feramenta hodi jere krize ou ativa iha prosesu hodi halo arkivu ba atividades temporariu sira, maibe envolve mos iha variedade elementus ne’ebe úteis, hanesan konsultasaun konaba elaborasaun polítikas, alkansa konsensu, konsientizasaun, mudansa ba komportamentu, promosaun konaba transparênsia inklui edukasaun sívika hodi hatene sosiedade ninia ideas balun.

Aktus ne’e hodi bele konsidera katak komunikasaun nu’udar atividades instituisoens ou organizasoens nian iha setor públiku ho ninia papel transmiti ou kompartilla informasoens, prinsipalmente ho ninia objetivu aprezenta no esplika desizoens no asoens governamentais, promove lejitimidade hosi intervensoens ne’ebe mak iha, defende valores komum no ajuda públiku hodi mantein lasus sosiais ne’ebe mak iha.

Ho nune’e wainhira ita entende atividade komunikasoens nu’udar inisiativas ne’ebe mai hosi instituisoens públikas ho ninia intensaun afavor ba interesse públiku, ita permite ona komunikasaun bidiresional entre Governu ho sidadaun. Hanesan diálogu, nu’udar pré-requisitu konaba partisipasaun sidadaun iha vida públika. Nune’e mos, komunikasaun hirak ne’e sai mos instrumentu konaba oinsa hodi formula polítikas hodi hamosu   konfiansa liuhosi meiu hametin komportamentus sidadaun hotu.

Governamentais sira tenke kumpriende katak komunikasaun laos ona lao ho modelu diskusaun ema nain rua nian deit maibe sai tiha ona diskusaun liuhosi involvimentu ema barak nian iha qualquer desizaun ba intereses komum nian. Ho tipu komunikasaun modelu ne’ebe involve ema barak, governu pozisiona kada indivídus sai ona forsa alternativas hodi influensia opiniaun públiku.

Ida ne’e importante tebes wainhira ita rekunhese valores fundamentais hosi administrasaun governu sentral konaba Estadu de direitu katak requere tebes komunikasaun efikasia liuhosi eleva konhesimentu sidadaun ba desizoens hotu ne’ebe refleta ba iha interese públiku nian. Tanba prinsipiu ida ne’e fundamentu tebes hosi papel komunikasaun governu nian konaba oinsa hato’o idéias no programas ba publiku ho klaru hodi alkansa obtivu ne’ebe planeada. Nu’udar parte prinsipal hosi tarefa governu nian mak tenke kuidadu ho linguasem pirante publiku hodi asegura nafatin bem-estar sosial públiku nian.

Ikus liu, wainhira governu aplika modelu komunikasaun ne’ebe apropriada, bazea ba qualidade dadus hodi suporta informasaun relevantes hirak ne’e liuhosi variedade kanal ne’ebe mak iha, questaun konaba falta de informasaun iha nivel públiku bele rezolvidu wainhira estratéjia hirak ne’e integra iha desizoens ne’ebe atu desidi ba interese públiku nian. Ho modelu ne’e, sosiadade sei iha kunfiansa ba dezenvolvimentu ne’ebe mak atu halao, tanba sosiadade hetan ona informasaun ne’ebe sufisenti nu’udar bukae ba sira hodi sai guarda rede ne’ebe diak ba ninia nasaun.

 

Renato da Costa

Tempotimor (Dili) – Ministru Negósiu Estranjéiru no Kooperasaun (MNEK), Deonísio Babo Soares hatete, iha tempu besik Prezidente Repúblika (PR) sei simu tan lista naran embaxaidór/a sira ne'ebé durante ne'e seidauk simu pose.

"Lista embaixadór/a sira nian iha tempu besik. Semana ida ne'e nia laran. Ha'u foin fila husi Amérika, vizita ba nasaun seluk, ne'ebé ha'u presiza konsulta didi'ak lai," dehan MNEK, ba jornalista, iha PN, Kinta (10/10/19).

Nia akresenta, lista embaixadór/a ne'ebé Prezidente Repúblika haruka fila laiha problema.

"Lista laiha problema. Maibé, presiza hadi'a ida ka rua. Para halo ajustamentu depois haruka ba Primeiru Ministru, depois haruka ba PR. Maibé, ida ne'e laiha problema," MNEK afirma.

Entretantu, tuir lista kandidatu embaixadór/a sira ne'ebé mak seidauk hetan pose husi PR mak hanesan:

  1. Ines Maria de Almeida, Embaixadora ba Camberra, Austrália
  2. Gil da Costa, Embaixadór ba Reinu Unidu Gra-Britania no Irlandia Norte
  3. José Luis Guterres, Embaixadór ba Konfederasaun Suisa
  4. Paulo Assis Belo, Embaixadór ba Repúblika Mosambike
  5. Isabel Amaral Guterres, Embaixadora ba Lisboa, Portugál
  6. Isabel Amaral Guterres, reprezentante permanente TL ba Sekretariadu Ezekutivu CPLP
  7. Isabel Amaral Guterres, Embaixadora la rezidente TL ba Repúblika Kabuverde.
  8. Maria Natalia Guterres Viegas Carrascalão, Embaixadora ba Singapura
  9. Ilidio Ximenes da Costa, Embaixadór ba Japaun
  10. Hermenegildo Lopes, Embaixadór ba Kambodia
  11. Abrão dos Santos, Embaixadór ba Repúblika Populár Xina
  12. Joana Veneranda Amaral, Embaixadora ba Santa Sé
  13. Armandina Maria Gusmão dos Santos, Embaixadora ba Reinu Tailándia.

Tempotimor (Dili) – Ministru Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun (MNEK), Deonísio Babo Soares afirma, nia sei fó karta feriadu iha ‘otél gratuitu’ ba funsionáriu MNEK, ne'ebé halakon osan estadu.

MNEK, informa lia hirak ne'e ba jornalista, Kinta (10/10/19) iha Parlamentu Nasionál (PN) relasiona hahalok funsionáriu husi MNEK ne'ebé deskonfia uza osan estadu ba nesesidade privadu bainhira funsionáriu ne'e servisu hela iha embaxada Timor-Leste nian iha rai liur.

Lee mós: Deskonfia MNEK "Hakiak Na’ok-teen"

"Ita iha esperiensia ida ka rua ona. Ha'u seidauk iha informasaun klaru kona-ba ida ne'e. Rona, maibé sei halo investigasaun hela. Kuandu hotu ona, sei submete ba Komisaun Funsaun Públika (KFP). Klaru husu inspesaun jerál ida para halo auditoria. Se laiha sala, laiha buat ida. Maibé, iha sala tenke submete ba tribunal.  Tanba, kazu sira hanesan ne'e, ita labele husik liu," MNEK afirma.

Nia dehan, bainhira kazu ne'e loos ona, hafoin halo investigasaun. Tanba, seidauk hatene mak halo uluk investigasaun, bele estraga uluk ona ema nia privasidade.

"Bainhira investigasaun loos ona, mak funsionáriu ne'e tenke ba KFP. Depois iha KFP mak haree nia responsabilidade kriminál iha ka lae? Se iha, tenke ba tribunál," nia afirma tan.

"Ita nia funsionáriu no diplomata sira ne'e mesak ema matenek de'it. Hanesan iha uma laran karik, iha oan barak sempre iha ida mak nakar liu. Entaun ida nakar ne'e mak tenke tau atensaun,” tenik Babo.

Nia akresenta, nu'udar umanu dalaruma akontese. Maibé nia rasik nu'udar ministru mós tauk atu asina surat arbiru.

"Ami ministru sira mós, asina surat sira hanesan ne'e ami tauk. Dalaruma ita hanoin loos, mas ita asina sala tiha lei la dehan ne'e loos ka sala. Ne'ebé, tauk la halimar," nia dehan.

Tempotimor (Dili) – Parlamentu Nasionál (PN), Kinta (10/10/19) diskute ona kalendáriu ba debate Orsamentu Jerál Estadu (OJE) tinan 2020, bainhira proposta refere iha loron 15 Outubru, tama iha Parlamentu Nasionál.

"Enkontru lideres bankada ohin, deskute kona-ba ajenda semana oin nian. Inklui mós, kalendáriu ba debate Orsamentu Jerál Estadu tinan 2020 ne'ebé atu mai iha PN iha 15 Outubru. Entaun, ohin ami halo previzaun hotu para ami iha ona kalendáriu," tenik Prezidente Parlamentu Nasionál,  Arão Noé de Jesus da Costa Amarál, iha PN, Kinta (10/10/19).

OJE tinan 2020 ho montante billaun $1.95 ne'e, Governu haruka ba Parlamentu Nasionál hodi halo apresiasaun no hetan aprovasaun.

"OJE 2020 ne'e atu kobre husi programa prioridade nasionál ne'ebé define ona husi VIII Governu Konstituisionál ho valór millaun $241.271 ba saláriu no vensimentu millaun $738.248, bens no servisu millaun $457.773, transferénsia públika millaun $53.267, kapitál menór no ikus liu millaun $459.260 ba kapitál dezenvolvimentu, hetan ona aprova husi Konsellu Ministru,” Arão hatete.

Tempotimor (Dili)-Ministru Ensinu Superior, Siensia no Kultura Longuinhos dos Santos hatete katak, iha komunidade balun iha Munisipiu Aileu mak impede prosesu konstrusaun sidade edukasaun iha munisipiu refere.

Ministru Longuinhos dehan, komunidade balun ne’ebé sai nain ba rai seidauk hakarak koopera ho governu.

Nia dehan, presiza iha diskusaun klean liu tan ho envolvimentu Sekretariu Estadu Teras no Propriedade ba konstrusaun sidade edukasaun.

"Iha prosesu ne'e kontinua la'o, maske iha balun ne'ebe halo impedementu maibé sei iha dalan ida par bele hetan solusaun ne'ebé di’ak,” dehan Ministru ne’e iha Palasiu Governu, Kuarta (09/10/19).

Tuir planu, nia informa, prosesu konstrusaun ba sidade edukasaun ne’e sei hahú iha Setembru 2020.

Ba parte dahuluk, nia hatutan, sei halo indiminasaun ba komunidade sira ne'ebe afeitadu tuir lei ne'ebé aprova ona.

Molok halo konstrusaun, nia hatete, nia parte hamutuk ho ekipa tekniku no autoridade local sira sei hasoru malu ho komunidade sira atu bele kolia ninia finalizasaun ba futuru istalasaun sidade edukasaun.

Kona-ba kustu, Ministru ne'e hatete, seidauk bele kolia tanba sei iha faze levantamentu dadus hafoin sei halo estudu viabilidade no dezeñu BoQ mak foin hafoin hatene kustu ne’ebé presiza prevee.

Tempotimor (Dili)-Konsellu Ministru halo análiza ba proposta Dekretu lei kona-ba sesta alterasaun ba Dekretu lei númeru 10/2005, 21 Novembru nia kona-ba regime jurídiku aprovizionamentu ne'ebé aprezenta husi Primeiru Ministru Taur Matan Ruak.

Tempotimor (Dili) – Primeiru Ministru, Taur Matan Ruak husu Ró-ahi Navál Qi Jigoang husi Xina ba futuru bele kontinua vizita Timor-Leste, hodi hametin di'ak liután relasaun bilaterál Xina ho Timor-Leste.

"Ohin ha'u mai hato'o elogia no boas vindas ba militár Xina ne'ebé ho Ró-ahi Naval Qi Jigoang mai vizita Timor-Leste, atu hametin relasaun bilateral entre Timor-Leste ho Xina," hatete PM Taur Matan Ruak iha Portu Dili, Tersa (08/10/19).

Entretantu, Embaixadór Xina iha Timor-Leste, Xiao Jiangua hatete, vizita PM nian hatudu katak relasaun bilaterál nasaun Xina ho Timor-Leste metin nafatin.

"Tanba ne'e ami sente orgullu tebes PM Timor-Leste ohin mai vizita ami nia Ró-ahi Navál Qi Jigoang," hatete Xiao Jiangua.

Nia dehan, iha vizita ida ne'e mós PM Taur Matan Ruak husu atu Ró-ahi  Navál Qi Jigoang bele mai fali iha tempu tuir mai, halo vizita beibeik ba nasaun Timor-Leste.

Embaixadór ne'e subliña, ema ne'ebé iha Ró-ahi Navál Qi Jigoang nia laran hamutuk 517 pesoas. Kompostu husi estudante hamutuk 330 pesoas no militár hamutuk 187 pesoas.

"Hau espera, iha futuru lideransa nasaun Timor-Leste ho Xina amizade. Relasaun no kooperasaun mós kontinua la'o nafatin," tenik Xiao.

Tempotimor (Dili) – Ministra Finansas interina, Sara Lobo Brites relata, ezekusaun Orsamentu Jerál Estadu (OJE) tinan 2019, atinje ona % 60.

Nia dehan, ezekusaun OJE 2019 ba kategória saláriu no vensimentu, bens servisu no transferénsia públika, la'o tuir rítmu ezekusaun nian. La'o ho di'ak.

“Agora, kapitál menór no kapitál dezenvolvimentu mak sei kiik, tanba projeitu fíziku ne'e ita hein progresu no kapitál menór ne'e tenke hein kompañia sira lori ona mai mak foin selu. Maibé, nia totál  ne'e mak % 60," hatete Sara Lobo Brites iha Parlamentu Nasional, Tersa (08/10/19).

Nia afirma, bainhira ezekusaun to'o iha dezembru, bele atinje ona pursentu boot.

"Ita sei haree too dezembru. Tanba, ita sei iha fulan tolu. Nune'e, to'o dezembru ezekusaun sei sa'e. Tanba, projetu barak mak sei selu iha tinan oin. Inklui, projetu 143 ne'ebé sai polémika no balun to'o agora seidauk selu. Tanba ne'e, afetadu ba ezekusaun kiik," dehan MF Sara Lobo.

Darwin_Optic

Popular

Error: No articles to display

.

Contact us

Palapasu
Dili, Timor-Leste
+670 7723 4852
+670 7728 1698
http://www.tempotimor.com

Kalendariu Arkivu

« April 2024 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30          

Tempo Timor Networks

Online Counter