"Ho onra ida mai ha'u, bele marka prezensa iha Auditóriu ne’e, ohin dadeer, hodi ofisialmente lansa rezultadu prelimináriu sensu populasaun no uma-kain 2022, privilejiu ida mós mai ha’u bele mai hamutuk ho ita-boot sira ho mundu tomak, selebra dia dos 8 bilhões," dehan Ministru Finansa, Rui Gomes liuhusi diskursu iha salaun Ministériu Finansa, tersa (15/11).
Governu liuhusi Diresaun Jerál Estatístika, Ministériu Finansa realiza sensu populasaun ba dahaat depois de restaura Independénsia iha tinan rua-nulu liubá, dahuluk iha 2004, daruak iha 2010 no datoluk iha 2015.
Sensu populasaun no uma-kain ne’e, iha inísiu planeia ba 2020, maibé la-konsege, tanbá Governu implementa rejime duodésimu até tinan rohan no segundu pandemia Covid-19 mak impede, ne’ebé Governu tenke impoin restrisaun oioin hodi limita sirkulasaun ema no sasán sira durante tinan 2021.
Maske ho dezafiu oioin, ho servisu preparasaun kontinú ne’ebé lidera husi Diretór Jerál Estatístika, Elias dos Santos, nune'e ohin Timor-Leste konsege iha ona rezultadu prelimináriu sensu populasaun no uma-kain 2022.
Tinan ne’e, sensu populasaun ne’ebé uza instrumentu dijitál (CAPI Android), nomós último sensu populasaun realizada durante intervalu tinan-lima.
Sensu Populasaun tuir-mai sei realiza iha tinan sanulu (10) oin mai, bazeia ba rekomendasaun internasionál.
Oitavu Governu tau “EMA” nu’udar sentru ba dezenvolvimentu, tanba ne’e, hatene loloos estrutura populasaun to’o iha nível aldeia no suku.
Tanba, distribuisaun no karakteristika husi populasaun mak xavi hodi bele foti dezisaun no trasa polítika públiku ida ne’ebé bele responde ba estrutura populasaun.
Haree ba importánsia, iha fulan-marsu liubá, Konsellu Ministru aprova Rezolusaun Governu Númeru 14/2022, 23 de Março, ne’ebé estabelese estrutura administrativa ida ho responsábilidade tomak ba realizasaun sensu populasaun no uma-kain 2022 ne’ebé kompostu husi komisaun nasionál sensu 2022 nia Prezidente Komisaun mak Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak, Komisaun Tékniku Sensu 2022 nia Prezidente mak Diretór-Jerál Estatístika, Elias dos Santos Ferreira no Komisaun Publikasaun Sensu 2022.
Maibé, sensu fornese ba governu ho dadus atualizadu kona-ba populasaun no ajuda governu responde ba kestaun polítika públiku sira ne’ebé importante, nune’e mós sensu hanesan instrumentu ne’ebé governu bele uza hodi verifika realizasaun Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu 2011 to’o 2030 no Indikador Objetivu Dezenvolvimentu Sustentavel (ODS).
Rezultadu prelimináriu husi sensu populasaun no uma-kain 2022 rejista populasaun hamutuk 1.340.434, ne’ebé hatudu númeru habitantes kontinua aumenta, tanba husi últimu sensu tinan 2015, iha aumentu númeru habitantes 156.792, ho taxa kresimentu anuál 1,8%.
Tanba, daudaun Timor-Leste iha uma-kain hamutuk 250.034, ho nia média 5,4 pessoal kada uma-kain, média ne’ebé ki’ik oituan, se kompara ho últimu sensu iha tinan 2015 (5,7 pessoal kada uma-kain).
Entermu distribuisaun jeográfika, kapitál Díli mak iha maiór taxa kresimentu anuál 2,7% kompara ho sensu 2015, nomós iha maiór konsentrasaun populasaun kuaze 324.000 pessoal, tuir kedan ho Ermera (138.000), Baukau (134.000) no Bobonaru (107.000).
"Se tendénsia kresimentu ida-ne’e mak kontinua nafatin, númeru populasaun iha kapitál Díli sei sa’e dubru (double) iha dekáda rua oin mai," nia afirma.
Maibé, ida-ne’e sei hanesan rezultadu prelimináriu, tanba relatóriu finál sei públika iha fulan-abril tinan 2023, tuir kedan ho análiza profunda kona-ba tema oioin hanesan, Fertilidade no Nupcialidade, Mortalidade, Projesaun Populasaun, Migrasaun no Urbanizasaun, Uma-kain no Kondisaun hela fatin, Forsa Traballu no Atividade Ekonómiku, Defisiénsia, Edukasaun no Literasia, Jéneru, Juventude no Sensu Atlas.
Maske última deskoberta konfirma deklina iha média taxa kresimentu anuál (husi 2,1% iha 2015 to’o 1,8% iha 2022), Timor-Leste nia taxa kresimentu populasaun anuál aas liu entre rejiaun Sudeste Aziátiku, tuir kedan ho Laos no Kamboja. (*)