"Dadaun Ministéru Justisa regulariza hela rai no uma estadu, iha Dili hahú ona, Vikeke, no mós Suai, Ministéru Justisa ejije ba Diretór Teras propriedade kada Munisípiu hotu atu regulariza ba arendamentu uma no rai estadu," dehan MJ, Tiago Amaral Sarmento, iha restórante amalia Baukau vila antiga, sesta (22/07).
Husu Diretór sira atu kontrola kompaña lokál no internasionál ne'ebé utiliza rai no uma estadu ba negósiu, tenki selu arendamentu.
Tanba, relatóriu husi Diresaun Nasionál Teras no Propriedade (DNTP) hatudu uma no rai estadu ne'ebé kompaña sira utiliza, barak la kumpri direitu selu arendamentu.
Maibé, Munisípiu Dili iha fulan-kotuk liu ba konsege rekolla taxa US$2.1 millões, inklui Munisípiu Vikeke no Suai mós dadaun atu hahú ona, tanba ne'e husu Munisípiu seluk bele kontrola arendamentu ne'ebé selebra ona ho kompaña sira.
Governu produs ona dekretu lei nú.01/2003 to'o no.13/2017 kona-ba titularidade difinisaun bens i moveis dekretu lei nú.09/2014 kona-ba arendamentu nian, hein implementasaun.
"Regulariza rekolla reseita ba kofre estadu, ita bele uza halo fali dezenvolvimentu ba área seluk nian," nia akresenta
Nune'e, tempu ona atu regulariza komunidade sira ne'ebé hela iha uma no rai estadu tuir lei estadu Timor Leste nian.
"Balun iha indiminizasaun, tinan-20 ona nia halo atividade iha rai (estadu) konsidera sai na’in ba rai, balun selu arendamentu ho disipliña tinan-10 ba leten estadu konsidera sai na'in ba rai," nia hatete
Hirak ne'ebé halo ona arendamentu, lei bandu atu fó aluga ba ema seluk, tanba bele hamosu krime frau fiskal no kontra lei tributária, inklui selebra ona kontratu ho estadu proibidu atu fa’an rai.
Alende ne’e, molok tinan-2022 remata MJ sei atribui sertifikasaun ba na'in ba rai iha teritóriu nasionál.
"Durante tinan-450 Portugés no Indonezia 24 anos nia ukun Timoroan la sai na'in ba nia rai, tanba ita nia sertifikasaun hakmilik ba rai laiha," nia esplika
Tanba ne'e, iha tinan-2022 Oitavu Governu Konstituisionál liuhusi MJ, semana oin sei aprezenta dekretu lei kona-ba na'in ba rai ne'ebé aprova ona husi Konsellu Ministru (KM) ba Prezidente Repúblika hodi halo promulgasaun hafoin atribui sertifikasaun.
"Husu ba sidadun sira iha Timor laran tomak ne'ebé durante kumpri dever selu arendamentu ida ne'e sei konsidera no sidadaun sira ne'ebé antes ne'e rejista ona rai iha SNS ne'ebé laiha disputa Governu sei konsidera atu fó," katak nia
Levantamentu kadastral iha teritóriu nasionál husi projetu SNS ne'ebé durante halo iha de'it nivel Munisípiu la to'o ba nivel Aldeia, maibé dadaun MJ identifika ona ema na'in-40 no hetan ona formasaun kona-ba sukat rai nian kuaze tinan-ida iha Indonezia atu kontinua sukat rai iha teritóriu nasionál to'o remata.
"Espera tinan ida ne'e, ita hadi'a di'ak liután, regulariza arendamentu rai no uma estadu no espera antes tinan ne'e remata ita fahe ona sertifikadu," nia hakotu. (*)