Login to your account

Username *
Password *
Remember Me

Items filtered by date: Monday, 14 October 2019

Monday, 14 October 2019 14:57

Mália, Prezidente Bankada PD Oras Ida  

Tempotimor (Dili) – Mália da Costa, estudante Ensinu Sekundária Colégio (ESC) São Paulo São Pedro Aileu, Segunda (14/10/19) durante oras ida nia laran, asume knaar hanesan deputada.

Inklui deputadu, Mália sai mós Prezidente Bankada Partidu Demokrátika (PD) iha uma fukun Parlamentu Nasionál. Durante asume ninia pasta, Mália hanesan deputada iha PN espresa nia sentimentu triste, relasiona ho situasaun ambientál iha Kapitál Dili.

"Ha'u nu'udar labarik feto ida, ha'u sente triste ho situasaun meiu ambiente, ne'ebé oras ne'e ema barak ladún iha konxiénsia hodi sunu rai arbiru. Tanba ne'e, nia impaktu ba iha futuru bainhira tempu udan halo rai monu no estrada sira ne'ebé sai estratéjiku ba viajem pasajeiru sira nian, inklui ba labarik feto sira iha tempu ba eskola," espresa Mália da Costa iha plenária bainhira nia hato'o ninia intervensaun.

Iha plenária ne'e, Mália fó mós ninia sujestaun ba Parlamentu Nasionál atu haforsa liután lei tara-bandu ne'ebé implementa ona iha suku sira.

"Husu ba PN atu haforsa liután lei tara-bandu ne'ebé estabelese ona iha suku sira, tanba realidade hatudu katak ema kontinua sunu rai, ne'ebé rejulta ahi han komunidade nia uma kuaze 100 resin, animal no rikeza iha Munisípiu Ermera,” nia esplika.

Nia afirma, iha Konstituisaun RDTL artigu 61 kona-ba Meiu Ambiente, tanba ne'e ema hotu iha direitu moris di'ak iha ambiente no familiar liután, tanba ne'e atu solusiona kestaun ne'e iha pontus importante haat.

"Pontus importante haat man hanesan, Fó importánsia hodi rezolve mudansa klímatika, aplika polítika iha nivél nasionál, presiza iha rekursu umanu ne'ebé di'ak hodi apoiu nai ulun sira, no ikus liu mak labarik feto sira presiza hetan oportunidade hodi espresa nia opiniaun hodi halo desizaun ba mudansa klimatika no ambientaál," dehan Mália.

Published in Politika
Monday, 14 October 2019 14:48

Governu Apoiu Orsamentu Ba Projetu Igreja 3

Tempotimor (Dili) – Gabinete Apoiu Sosiedade Sivíl (GASS) relata, durante tinan 2019 nia laran, Governu fó ona apoiu finanseiru ba projetu Igreja Ai-mutin ho montante $300 mill-itál, Igreja Bekora $300 mill-itál no Eskola Fatumeta $400 mill-itál.

Koordenador Gabinete Apoiu Sosiedade Sivíl (GASS), Filipe da Costa dehan, rezultadu husi apoiu hirak ne'e hatudu kuaze barak mak la'o ho di'ak.

"Iha implementasaun ba projetu igreja balun, ne'ebé uluk aprova tiha ona husi Governu dahuluk no agora iha nia kontinuasaun hanesan konstrusaun Igreja Ai-mutin, Igreja Bekora no eskola Fatumeta ne'ebé dadaun ne'e la'o hela," hateten Filipe iha Palásiu Governu, Segunda (14/10/19).

Nia esplika, progresu konstrusaun igreja nian parte Governu aloka tiha ona orsamentu tinan 2019 nian ba. Maibé, kona-ba ninia lala'ok ne'e so parte kompañia mak bele esplika didiak kona-ba kestaun téknika nian.

Filipe afirma, konstrusaun igreja no eskola ne'ebé iha, tuir nia observasaun, presiza aselera liután tanba kestaun tempu.

Nia dehan, fundus ne'ebé aloka ne'e husi tinan 2019 nian bazeia ba monitorizasaun iha baze, tanba  sira mós importa sasán balun husi rai liur, ne'ebé dadaun ne'e sei iha dalan.

"Nune'e, Primeiru Ministru mós hakarak Gabineti Apoiu Sosiedade Sivil mantein nafatin fiskalizasaun no monitorizasaun hodi observa progresu projetu igreja no eskola. Konstrusaun hirak ne'e, sai mós hanesan ezemplu ba konstrusaun sira seluk tanba kooperasaun entre Governu ho igreja la'o di'ak  tebes," Filipe esplika.

Published in Politika
Monday, 14 October 2019 14:04

PLP Lamenta Ho Programa ‘Take Over’  

Tempotimor (Dili) – Bankada PLP lamenta ho polítika ONG Plan Internasionál (PI) ne'ebé prepara joven feto sira, atu hola parte iha orgaun estadu nian iha oras balun nia laran.

"PLAN Internasionál prepara ona la'ós model hanesan ne'e. Viola regras hotu, buka saida iha ne'e? Plan Internasionál ne'e organizasaun ida, Parlamentu Nasionál iha juventude, Juventude Parlamentar. Agora, ita ema mai ida-idak, ita mai halo orgaun ida ne'e, parte ida ita dignifika estadu, maibé parte ida ladi'ak, nu'udar estadu direitu demokrátiku," dehan Deputadu PLP, Francisco Vasconcelhos iha plenária bainhira Mália da Costa hola pozisaun nu'udar deputada PD, durante oras ida nia laran, Segunda (14/10/19).

Deputadu ne'e la konkorda ho átu ne'ebé mak Plan Internasionál halo. "Ha'u la konkorda ho átu ne'e. Ita labele buka popularidade, depois ita viola regras hotu, ita nia preparasaun ba ita nia joven sira la'ós ho maneira sira hanesan ne'e,” deputadu hatete.

Iha fatin hanesan, deputada Josefa Soares katak hakarak atu dignifika estadu tenke iha regras.

"Ita hakarak atu dignifika estadu ne'e la'ós ho maneira sira hanesan ne'e. Hakarak halo tratamentu bainhira ema, sim señor, Parlamentu Nasionál bele konsede fatin seluk, para sai hanesan treinamentu. Maibé, la'ós iha plenária soberanu ida ne'e. Se ita hakarak dignifika estadu ne'e tenke tuir regras. La'ós ONG ida mai fali iha ne'e no hakat liu fali. Ida ne'e labele," hatete Josefa.

Hatan ba kestaun ne'e Prezidente Parlamentu Nasional (PPN) Arão Noé de Jesus da Costa Amaral katak, asaun ne'e soe ona ba lidera bankada, maibé Laiha pronunsia ruma kona-ba prezensa alin Mália.

"Iha dia 11 Outubru, loron mundiál labarik feto sira. Tanba ne'e, asaun ne'e hahú kedas iha semana kotuk, PR nia halo, PM mós halo, inklui membru Governu balun halo ona.  Tanba ne'e, ohin molok alin ne'e tama mai, ha'u soe ona ba lideres bankada sira. Maibé, laiha pronunsia entaun ita fó alin ne'e mai hola pozisaun hanesan Prezidente Bankada (PD)," dehan PPN Arão.

Published in Politika

Tempotimor (Dili) – Iha tempu besik, Konsellu Ministru sei deside Prezidente Rejiaun Administrativa Espesiál Oe-Cusse Ambeno (RAEOA) no Zona Espesiál Ekonomia Sosiál  Merkadu (ZEESM) foun.

"Governu preparadu. Prontu. So kestaun tempu de'it. Ne'e duni, tempu badak mai Konsellu Ministru sei deside kona-ba prezidente foun RAEOA-ZEESM Oe-Cusse. Tanba ne'e, públiku hein lai. La kleur tan públiku sei hatene se mak Konsellu Ministru deside," dehan portavóz Governu, Merício Juvenal dos Reis 'Akara' iha PN, Segunda (14/10/19).

Nia mós promete katak Governu sei la viola tempu ne'ebé mak Governu iha, hodi nomeia Prezidente foun RAEOA-ZEESM.

"Ami fiar katak Governu sei la viola tempu ne'ebé mak Governu iha, tanba nee husu ba públiku pasiénsia oituan," dehan Akara.

Nia dehan, lideransa ne'ebé atu lidera RAEOA-ZEESM ne'e Primeiru Ministru nia kompeténsia, tanba ne'e PM mak sei ko'alia.

"Lider iha ona ka seidauk, ne'e kompeténsia PM nian. Ha'u labele ko'alia hodi PM nia naran. Tanba lider ne'e husi ne'ebé ne'e kompeténsia PM nian. Maibé, Governu preparadu hein pronunsia husi PM," nia subliña.

Published in Politika
Monday, 14 October 2019 12:51

FDCH Fo Tan Bolsu Estudu Ba Estudante 10  

Tempotimor (Dili) – Fundu Dezenvolvimentu Capitál  Humanu (FDCH) fó tan bolsu estudu ba estudante na'in 10 iha nivel lisensiatura hodi ba estuda iha Kamboja.

Tuir Ministru Ensinu Superior Siénsia no Kultura (MESSK), Longuinos dos Santos hatete estudante nain 10 ne'e sei kontinua sira nia estudu durante tinan haat nia laran.  

"Totál benefisiariu hamutuk na'in 10. Kompostu husi mane na'in 8 no feto na'in 2. Sira sei ba estuda liuliu iha área relasaun internasionál, negósiu internasionál no administrasaun eskolar iha nivel lisensiatura nian durante tinan haat," dehan MESSK iha nia knaar fatin, Segunda (14/10/19).

Longuinos afirma, bolseiru sira ne'e estudu iha Kamboja sei la liu tinan 4. Tanba, iha sira-nia kontratu preve ona kuandu sira la remata tuir durasaun tempu ne'ebé iha, tuir lei sei prolonga tan tinan ida. Bainhira iha tinan ida mós la remata tan, sira tenke fila.

Iha fatin hanesan, representante Sekretáriu Ezekutivu FDCH, Leila Cárceres dos Santos haktuir, FDCH sente orgullu tebes bainhira halo kooperasaun di'ak ho nasaun Kamboja hodi haruka estudante sira ba estuda iha ne'ebá.

"Orgullu tebes bele hetan kooperasaun di'ak. FDCH sempre prontu atu fó apoiu ba bolseiru sira sei hamutuk nafatin ho Ministeriu Ensinu Superior Siénsia no Kultura hodi bele haree no kontrola nafatin bolseiru sira,” Leila hatete.

Entretantu, bolseiru Ricardo Valente Basmeri dos Reis Araujo dehan, nia promete banhira remata nia estudu iha área ne'ebé nia estuda ba, nia sei fila mai hodi dezenvolve nasaun Timor ho di'ak liután.

"Bainhira ami akaba tinan haat, iha mehi ida fila mai iha nasaun Timor hodi dezenvolve no kontribui maximu tebes liuhosi área ne'ebe ami estuda iha nasaun Kamboja," Ricardo promete.

Published in Edukasaun & Kultura

 

‘SAIDA MAK ITA ATU HALO”

Paradigma foun hosi aplikasaun servisu jestaun komunikasaun ohin loron nian hatudu inovasoens kriativas responsivas, adaptável bazeia ba mudansa teknolojia wainhira pais hotu hakat tama   era digitalijasaun. Ezizensia hirak ne’e nu’udar resposta konaba transparênsia no responsabilidade hodi hamosu konfiansa públika (Public Trust ) relasiona ho servisu hosi kada ministérius ho ninia ajênsia governamentais sira seluk.

Ho nune’e mudansa konaba padraun komunikasaun iha era digital ne’e transforma ona tipu hosi kanalizasaun informasaun ba publiku liuhosi maneiras oin oin ne’ebe ikus mai mosu  jornalismu sidadaun ne’ebe konsideradu nu’udar fenômenu foun iha komunikasaun nian. Xave fundamentu hosi aplikasoens jornalismu sidadaun katak, sidadaun iha ne’ebe deit livremente partisipa ativa hodi relata akontesimentu saida deit maka hetan iha terenu liuhosi kanais propriu ne’ebe mak ezisti tiha ona, wainhira situasaun ne’e presiza ema seluk nia atensaun.

Fenómenu foun ne’e opta pensamentu katak komunikasaun laos ona lao ho modelu diskusaun ema nain rua nian deit maibe sai tiha ona diskusaun ho involvimentu ema barak iha qualquer desizaun ba intereses komum nian. Ho tipu komunikasaun modelu ne’ebe involve ema barak, governu pozisiona kada indivídu sai ona forsa alternativas hodi influensia opiniaun públiku

Portantu, komunikasaun Governu laos deit iha porta-voz ne’ebe briliante, mais presiza mos envolve sidadaun hotu iha prestasaun servisu ho ninia orientasaun ba ninia sidadaun hodi bele hetan feedback antes desizaun ne’e desidi ba intereses públiku nian. Iha países dezenvolvidu ohin loron, requere elaborasaun no promosaun hosi aktus boas prátikas wainhira ita koalia questões transparênsia. 

Artigu ne’e atu ajuda oinsa defini estrutura konseitual konaba "partisipasaun" ho analiza hosi mekanismu komunikasaun nian. Ho ninia objetivu hodi responde perguntas: konaba plataformas saida mak bele konsideradu adequadas hodi mellora partisipasaun públiku liuhosi mekanismu komunikasaun governu nian ba ninia sidadaun iha país ne’e. Tanba komunikasaun ne’ebe equilibru no balansu hosi atividades hotu ne’ebe mak halao hosi Governu nu’udar forsa vital no esensial tebes wainhira koalia konaba elementu estratéjiku ba prestasaun servisu. 

Wainhira  Governu oferese informasaun ho transparente, produtiva ho nia interasaun iha níveis xave konaba oinsa alkansa susesu iha futuru nasaun nian, ajuda ona ninia sidadaun hodi hatene konaba oinsa hatene situasaun atual iha qualquer governasaun ida ne’ebe deit. Ho komunikasaun ne’ebe diak bele sai alternativas iha prosesu hametin estrutura Governu nian wainhira ema hotu konsidera katak komunikasoens Governantes sira iha papel krítiku hodi desempeña prosesu tomak iha konstrusaun nasaun nian. 

Banku Mundial iha ninia relatoriu konaba Communication for governance and accountability program “ hateten katak kapasidade komunikasaun Governu laos deit konaba diseminasaun informasoens ne’ebe efisiente no efikaz. Maibe presiza mos kapasidade konaba ‘PROMOVE” informasoens nesesáriu maske insufisiente. Dispozisaun no kapasidade hodi hato’o ba sidadaun tenke kombinadu ho kapasidade hakarak atu rona sira nia problema hodi inkorpora nesesidades hirak ne’e iha prosesu balun no promove nafatin informasaun ba sidadaun katak tenke hamosu kunfiansa hosi fontes konfiáveis informasaun hirak ne’e.

Hanoin hosi Banku Mundia nian ne’e realmente atu hateten katak servisu komunikasaun Governu nian laos envolve deit hodi haruka mensajens persuasivas ba públiku, maibe presiza mos esplikasaun polítikas hosi servisu refere (take and give). Konsientiza direitus sidadaun liuhosi dezenvolve mekanismu ne’ebe permita komunikasaun bidiresional (duas parte) entre sidadaun ho Governu sei fo implikasoens pozitivu ba desizoens hirak ne’ebe governantes atu foti ba intereses públiku sei hamosu kumprensaun diak. Komunikasaun bidiresional hateten katak Governu ho públiku sei produz rezultadus governasaun ho qualidade ne’ebe sustentáveis. Ho nune’e prosesu konsultasaun konaba envolvimentu públiku labele atu akontese deit iha tempu eleisoens, krize ou questoens politika sira seluk. Governantes presiza iha kunsiensia no siente katak se sira la aplika maneiras komunikasaun efikazes , forsa opozisaun bele domina ajenda públika. Maneiras ne’e nu’udar solusoens hodi hatudu ba sidadaun katak Governu rona preokupasoens ne’ebe mak hasoru hosi kada sidadaun no ikus mai sidadaun mos hatene kontribuisoens ho tipu saida mak bele oferese hodi solusiona situasaun balun.

 

SAIDA MAK ITA PRESIZA  HALO HODI AJUDA PÚBLIKU SAI SIDADAUN INFROMADU.

Iha prátika, dezevolve politika komunikasaun Governu nian, laos deit sai feramenta hodi jere krize ou ativa iha prosesu hodi halo arkivu ba atividades temporariu sira, maibe envolve mos iha variedade elementus ne’ebe úteis, hanesan konsultasaun konaba elaborasaun polítikas, alkansa konsensu, konsientizasaun, mudansa ba komportamentu, promosaun konaba transparênsia inklui edukasaun sívika hodi hatene sosiedade ninia ideas balun.

Aktus ne’e hodi bele konsidera katak komunikasaun nu’udar atividades instituisoens ou organizasoens nian iha setor públiku ho ninia papel transmiti ou kompartilla informasoens, prinsipalmente ho ninia objetivu aprezenta no esplika desizoens no asoens governamentais, promove lejitimidade hosi intervensoens ne’ebe mak iha, defende valores komum no ajuda públiku hodi mantein lasus sosiais ne’ebe mak iha.

Ho nune’e wainhira ita entende atividade komunikasoens nu’udar inisiativas ne’ebe mai hosi instituisoens públikas ho ninia intensaun afavor ba interesse públiku, ita permite ona komunikasaun bidiresional entre Governu ho sidadaun. Hanesan diálogu, nu’udar pré-requisitu konaba partisipasaun sidadaun iha vida públika. Nune’e mos, komunikasaun hirak ne’e sai mos instrumentu konaba oinsa hodi formula polítikas hodi hamosu   konfiansa liuhosi meiu hametin komportamentus sidadaun hotu.

Governamentais sira tenke kumpriende katak komunikasaun laos ona lao ho modelu diskusaun ema nain rua nian deit maibe sai tiha ona diskusaun liuhosi involvimentu ema barak nian iha qualquer desizaun ba intereses komum nian. Ho tipu komunikasaun modelu ne’ebe involve ema barak, governu pozisiona kada indivídus sai ona forsa alternativas hodi influensia opiniaun públiku.

Ida ne’e importante tebes wainhira ita rekunhese valores fundamentais hosi administrasaun governu sentral konaba Estadu de direitu katak requere tebes komunikasaun efikasia liuhosi eleva konhesimentu sidadaun ba desizoens hotu ne’ebe refleta ba iha interese públiku nian. Tanba prinsipiu ida ne’e fundamentu tebes hosi papel komunikasaun governu nian konaba oinsa hato’o idéias no programas ba publiku ho klaru hodi alkansa obtivu ne’ebe planeada. Nu’udar parte prinsipal hosi tarefa governu nian mak tenke kuidadu ho linguasem pirante publiku hodi asegura nafatin bem-estar sosial públiku nian.

Ikus liu, wainhira governu aplika modelu komunikasaun ne’ebe apropriada, bazea ba qualidade dadus hodi suporta informasaun relevantes hirak ne’e liuhosi variedade kanal ne’ebe mak iha, questaun konaba falta de informasaun iha nivel públiku bele rezolvidu wainhira estratéjia hirak ne’e integra iha desizoens ne’ebe atu desidi ba interese públiku nian. Ho modelu ne’e, sosiadade sei iha kunfiansa ba dezenvolvimentu ne’ebe mak atu halao, tanba sosiadade hetan ona informasaun ne’ebe sufisenti nu’udar bukae ba sira hodi sai guarda rede ne’ebe diak ba ninia nasaun.

 

Renato da Costa

Published in Opiniaun
Page 2 of 2
Darwin_Optic

Popular

Error: No articles to display

.

Contact us

Palapasu
Dili, Timor-Leste
+670 7723 4852
+670 7728 1698
http://www.tempotimor.com

Kalendariu Arkivu

« October 2019 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
  1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30 31      

Tempo Timor Networks

Online Counter