Items filtered by date: Tuesday, 02 July 2019

Tempotimor (Dili) - Konsello de Imprensa (KI) Timor Leste hahu hala'o sira nia kna'ar ho di'ak maske agora sei ba halo estajiu iha Indonezia. Ami Tempotimor.com kontente simu karta akuzasaun husi KI relasiona ho notisia tan ba tuir ami hare KI hahu hala'o ninia kna'ar hodi ajuda governu. Maske ami rasik konfuzaun ho konteudu iha surat ne'e mas espera ita hotu-hotu kompriende katak Tempo Timor la'os TVTL. Mai ita le'e hamutuk konteudu surat husi Prezidente KI hanesan tuir mai ne'e:

Iha Sabadu, loron 22 Juñu 2019, Conselho de Imprensa (CI) halo monitorizasaun no halo análize ba notisia Televizaun Timor – Leste (TVTL), edisaun kalan 18 Juñu 2019 ho titulu “Parabéns AMP ba Promesa Falsu Tinan Ida”. Tuir CI nia análize, notisia ne’e hakerek la tuir prinsipiu jornalizmu, objetividade tanba konteúdu tomak husi notisia ne’e nakonu ho opiniaun jornalista nian molok tama iha fonte sira nia komentáriu. Ezemplu, notisia nia titulu, nu’udar interpretasaun jornalista nian bazeia ba situasaun politika no realidade iha país ne’e no la’os parafrase husi fonte sira ne’ebé halo komentáriu iha notisia ne’e. Notisia ne’e mós viola Kode Étika Jornalístika Pontu 6 no prinsipiu universál jornalizmu kobre parte rua (cover both sides) tanba redasaun Tempo Timor la inklui komentáriu husi parte governu AMP nian. Notísia ne’e ho natureza kontroversu, nune’e Tempo Timor iha obrigasaun étika atu halo konfirmasaun ho parte Governu hodi bele fó resposta, maibé ida – ne’e la akontese.

CI mós haree katak notísia nia lead to’o notísia nia isin – lolon (body) láho atribuisaun fonte, entaun públiku konsidera Jornalista Tempo Timor nian mak halo interpretasaun tuir ninia hanoin rasik bazeia ba situasaun polítika iha rai – laran. CI konsidera notísia ne’e viola mós Kode Étika Jornalístika Pontu 2 tanba jornalista hatama nia hanoin rasik iha notísia laran, signifika laiha parafrase kona – bá komentáriu husi fonte ruma. Fraze kona – bá faktu jornalista nia opiniaun, Situasaun Governu sai komplikadu liu tan bainhira membru Governu sira “hadau malu kompeténsia no dada malu iha lei organika hetok aat liu tan iha iha ministériu balu.” Kondisaun ne’e rezulta mós servisu governu nian ne’ebé la efetivu. Planu no programa ne’ebé iha balu falla. Promesa ne’ebé uluk hakilar ho orgullu hela ho promesa midar ih ibun tutun.”

 CI mós identifika katak redasaun Tempo Timor uza fonte anonimu iha notisia ne’e, difisil ba públiku atu fiar lia – loos husi notisia ne’e, maske Kode Étika fó biban ba redasaun kanál mídia sira atu labele tau naran loloos fonte nian bainhira nia iha situasaun ameasadu no la seguru. Tuir loloos redasaun Tempo Timor tau fonte nia naran loloos tanba asuntu ne’ebé fonte ko’alia ne’e kona – bá dezempregu iha rai – laran. Asuntu dezempregu ne’e buat baibain no ida – ne’e la’os ona segredu iha públiku nia le’et, la’os buat foun no la’os asuntu korupsaun ka krime organizadu ne’ebé ninia eskalaun ameasa ne’e boot. Tuir CI, notísia ne’e merese públika ka tau iha pájina editoriál (tajuk) tanba nakonu ho opiniaun no interpretasaun bazeia ba kondisaun real nasaun nian.

Tuir aspetu legál nian, testu ne’ebé públika iha Tempu Timor ho títulu “Parabens AMP ba Promesa Falsu tinan ida” la fó dúvida ruma katak ida – ne’e la’os trata nu’udar notísia, maibé nu’udar artigu opiniaun. Ida ne’e viola Arigu 7, direitu informasaun husi Lei Nú 5/2014 19 Novembru 2014 ho naran Lei Komunikasaun sosiál ne’ebé refere tenke iha distinsaun klaru entre notísia no opiniaun. 

Maske nune’e, testu ne’e tuir Artigu 9 no 10 husi lei hanesan, asegura katak ema hotu iha liberdade oinsa atu espresa no divulga idea tuir meiu komunikasaun sosiál no labele perturba ema tanba nia opiniaun polítika, filozofika, relijioza no seluk tan no mós liberdade espresaun uir meiu komunikasaun sosiál ne’ebé labele sujeitu ba sensura, autorizasaun, kauzaun no abilitasaun pasadu. 

Bazeia ba rezultadu análiza ne’e, CI nu’udar orgaun reguladora ba meius komunikasaun sosiál iha Timor – Leste, tuir Artigu 44 alinea I Lei Komunikasaun Sosiál Nú 05/2014 ne’ebé fó kompetensia ba CI hodi fó ninia supervizaun orgaun komunikasaun sosiál no serbisu jornalístiku iha Timor – Leste. Bazeia ba kompetensia ne’ebé Lei Komunikasaun emenda maka CI hakarak hato’o buat hirak tuir mai;

1. Husu ba redasaun Tempo Timor tau atensaun didi’ak ba prinsipiu jornalizmu nian, kona – bá kobre parte rua (cover both sides) no evita halo julgamentu (trial by the press) hodi fó espasu mós ba fonte seluk atu fó nia resposta. Liuliu ba asuntu kontroversu sira.
2. Husu ba redasaun Tempo Timor, atu taun atensaun didi’ak ba prinsipiu jornalizmu objetividade hodi haketak entre notísia ho opiniaun pesoál jornalista nian iha produtu sira jornalístika nian.
3. Husu ba redasaun Tempo Timor, atu ka’er metin nafatin Kode Étika Jornalístiku no prinsipiu universál jornalístika, ida – ne’e nu’udar dalan di’ak – liu, atu hasees Tempu Timor husi risku legál iha futuru.

Mak ne’e de’it, ba ita boot nia atensaun no koperasaun hato’o obrigadu wai’in.

Dili, 28 Juñu 2019

Virgílio da Silva Guterres

Prezidente