Print this page

AMP Apresia Neon Di’ak Parlamentu Australia, FRETILIN Kontra Featured

Xefe Negosiador, Kay Rala Xanana Gusmao halo esplikasaun iha Parlamentu Nasional kona ba akordu Fronteira Maritima ho Australia inklui dezenvolvimentu kampu Greater Sun Rise antes Parlamentu TL ratifika tratadu refere, (23/07) Xefe Negosiador, Kay Rala Xanana Gusmao halo esplikasaun iha Parlamentu Nasional kona ba akordu Fronteira Maritima ho Australia inklui dezenvolvimentu kampu Greater Sun Rise antes Parlamentu TL ratifika tratadu refere, (23/07) foto Tempo Timor

Tempotimor (Dili) – Deputadu sira hosi bloku Aliansa Mudansa ba Progressu iha uma fukun Parlamentu Nasionál apresia ho inisiativa di’ak hosi parlamentu federal Ausralia ne’ebé mós ratifika tiha ona tratadu foun tasi Timor nian, maibé bankada opozisaun FRETILIN nafatin kontra hodi lakohi hato’o apresiasaun. 

Maske la’ós iha plenaria Parlamentu Nasionál, maibé deputadu partidu KHUNTO, António Verdial aproveita tempu minutu balun de’it hodi hato’o KHUNTO nia apresiasaun ba parlamentu federal Austrália ne’ebé ratifika ona tratadu foun tasi Timor nian iha loron Segunda (29/07/2019).

“Hodi bankada KHUNTO nia naran hakarak hato’o parabéns no apresia tebes ba parlamentu federal Australia ne’ebé ratifika ona tratadu foun fronteira maritima,” esplika deputadu Verdial iha Parlamentu Nasionál, Dili Tersa (30/07).

Entretantu, Vise Xefi bankada partidu CNRT, Patrocino Fernandes mós apresia tebes parlamentu federal ne’ebé halo ona alterasaun ba lei hamutuk 25 ne’ebé ligadu ba tratadu foun fronteira maritime ne’ebé parlamentu federal foin aprova iha loron Segunda horseik.

“Dala ida tan parabéns ba povu Australia no Timor – Leste no agradese klean tebes ba governu no parlamentu Australianu,” hatete deputadu Patrocino. 

Iha fatin hanesan deputadu Abel Pires reprezenta bankada Partidu Libertasaun Popular (PLP) mós hato’o parabéns ba governu Australia liliu ba povu Australianu sira, tanba konsege ratifika tiha ona tratadu foun fronteira maritima.

“Agora ba povu doben Timor – Leste tomak, ha’u hakarak haloos de’it buat barak ne’ebé mak la’o laloos. Hosi tratadu ne’e ita muda Bayu Undan entre hosi 90% ba Timor no 10% ba Australia sai ba 100% mai Timor – Leste. Hanesan mós ba Greater Sunrise ita muda hosi 50% ba Australia no 50% mai Timor ita muda ba 70% mai Timor no 30% ba Australia,” esplika deputadu Abel.

Tuir tratadu 20 Maiu 2002, Bayu Undan 90% ba Timor Leste no 10% ba Australia maibe tuir tratadu foun 6 Marsu 2018, Bayu Undan 100% Timor Leste ninian. Tuir akordu Certain Maritime Arrangment in the Timor Sea (CMATS), 12 Janeiru 2006, Greater Sunrise fahe 50:50 entre nasaun rua no la ko’alia kona ba fronteira tasi durante tinan 50. Tuir tratadu Foun 6 Marsu 2018, Greater Sunrise Timor leste hetan 70% no Australia simu 30% wainhira Kadoras mai Timor Leste inklui nasaun rua hetan ona akordu ba Fronteira Maritima.

Antes ne’e iha 2018 iha programa sala redasaun RTTL, Dr. Mari Alkatiri ho lian maka'as hodi dehan nia sei la kestiona kona ba 30% ba Australia.

“Ha’u la foti tan ba ha’u mos nungka mehi katak ita bele hetan 100% husi Sun Rise. E Fundamentalmente ha’u la foti tan ba ha’u konsidera katak akordu ne’e di’ak ba Timor Leste,” dehan Eis Primeiru Ministru VII Governu Konstitusional ne'e.

Liu tan eis Primeiru Ministru iha Primeiru Governu Timor Leste hafoin restaurasaun Independensia Timor Leste iha 2002, elojia esforsu tomak husi parte Timor Leste hodi hateten, “Vitoria ida ne’e ita labele nega. Ne’e Vitoria istorika. Ita konsege duni ho Australia define ita nia fronteira tasi.

Maske nune’e, deputada FRETILIN Nelia Menezes lakohi fó parabéns no apresiasaun ba parlamentu federal Austrália, tanba lakohi Australia atu hetan 30% hosi posu Greater Sunrise.

Entretantu parte Australia konsidera ratifikasaun ne’e nu’udar momentu istóriku ida entre nasaun rua. Segunda horiseik, Parlamentu Australia pasa ona lejizlasaun atu implementa Tratadu Fronteira Maritima entre Austrália no Repúblika Demokrátika Timor-Leste. Pasu tuir mai, mak troka nota diplomátika atu lori Tratadu tama ba vigor! Finalidade husi prosesu dahuluk Konsiliasaun UNCLOS iha mundu, Tratadu ne’e hanesan evidénsia ida ba kompromisu estadu rua nian iha lei internasionál nia oin. Austrália hein atu servisu ho Timor-Leste atu dezenvolve hamutuk kampu gás Greater Sunrise nian ba benéfisiu nasaun rua nian.

Historikamente Parlamentu Australia foin mak ratifika tratadu ne’e iha loron Segunda 29 Jullu 2019, no Parlamentu Timor – Leste ratifika ona tratadu ne’e iha loron 23 Jullu 2019.

Rate this item
(0 votes)
Last modified on Tuesday, 06 August 2019 18:11
Tempo Timor

Ho hakraik an Tempo Timor hato'o komprimentus ba laitor sira katak, Jornal Tempo Timor hahu mosu iha imi le'et atu fasilita informasaun ba imi. Tamba ne'e ami presiza ita boot sira nia tulun atu ekipa jornal ne'e nian bele halao servisu jornalismu ho didiak.

Jornalista Jornal Tempo Timor, bandu atu hetan envelope ka sasan ruma husi fontes informasaun sira.

www.tempotimor.com

Related items