Iha loron Sgunda (22/07, )Komisaun C ne’ebé trata assuntu Finansas Públika, no Komisaun D ne’ebé trada assuntu Dezenvolvimentu Parlamentar finaliza ona diskusaun ba lejislasaun 4 (ha’at) kona – bá tratadu Fronteira Maritima (FM). Durante diskusaun iha espesialidade, Komisaun C diskusaun Lei Fundo Petroliferu (FP), no Komisaun D diskusti kona – bá Lei Atividade Petroliferu (LAP) inklui Lei Laboral Migrátoriu. 

Prezidene Komisaun D, deputada Virginia Ana Belo (CNRT) esplika, deputadu sira iha Komisaun D ne’e aprova ona Lei rua iha espesialidade ho rezultadu votu afavor 6 (ne’en), kontra 3 (tolu) hosi partidu opozisaun FRETILIN, no abstensaun mamuk.

Nia hatutan, komisaun sei halo relatóriu ida hodi aprezenta ba meja Parlamentu Nasionál (PN) atu bele tama iha diskusaun final global ne’ebé sei akontese iha loron Tersa (23/07). 

“Diskusaun espesialidade ba arigo por artigo hosi lei rua ne’ebé mai iha Komisaun D mak Lei Atividade Petroliferu, no Lei Regime Laboral no Migratoriu ninian. Ohin komisaun konsege aprova ona ninia relatóriu no sei haruka ba meja Prezidene Parlamentu Nasionál (PPN) nian para depois aban bele tama iha diskusaun final global,” esplika prezidente Komisaun D, deputada Virgina ba Jornalista sira iha PN, Dili Segunda (22/07).

“Maluk opozisaun mak vota kontra no ita respeita sira,” nia afirma.

Nia hatutan, Lei Regime Laboral no Migratoriu ne’e sei fó benefisiu no protesaun di’ak ba traballador Timor oan sira bainhira ba servisu iha tasi Timor. 

“Rejime Labora ne’e trata espesifiku ba ita nia traballador sira iha kampu mina no gas Bayu Undan,” nia esplika.

Entretantu, deputadu hosi bankada opozisaun, Joaquim dos Santo kontinua preokupa ba Australia ne’ebé sei nafatin nu’udar nain ba riku soin Timor nian iha tasi Timor ho porsentu 30. 

Nia hatutan, Liña Media (Median Line) Fronteira define tiha ona, maibé Timor – Leste kontinua lakon soberanea no riku soin iha tasi laran. 

“Agora ne’e ita ko’alia kona – bá Fronteira Maritima ho mina rai sira iha tasi laran ne’e. Tanba saida mak Australia mós sai mós nain iha ne’e? Se fronteira ne’e dada loos ona, riku soin ne’e ita nian porsentu 100, Australia mós sai nain porsentu 30 ne’e, ida ne’e mak ha’u la komprende,” kestioda deputadu Joaquim. 

Ante ne’e, Ministru Estadu Prezidénsia Konsellu Ministrus, Hermenegildo Augusto Cabral Pereira esplika, konseitu temporariu ne’e aplika de’it ba ajustamentu automatiku. Ho tratadu ida ne’e Australia ja esta fora. Laiha tan buat ida atu negosia tan ho Timor – Leste. 

Konege duni ita asegura negoiasiasaun iha rejiaun ne’e sem Indonézia, tanba iha tratadu 1972 artigu 4, Indonézia rasik rekoñese katak nia laiha reklamasaun ba soberanea iha rejiaun ida ne’e. Ida ne’e iha artigu 4 tratadu entre Indonézia ho Australia iha tinan 1972. 

Nia hatutan, ho tratadu ne’e mak loke dalan luan tebes ba Timor – Lese negosia ho Australia sem Indonézia. Hahu hosi loron 30 Agostu 2019 ba oin bainhira deskobre tan mina matan foun ne’e partense tomak ona ba Timor – Leste, no hafoin ratifikasaun tratadu ne’e mós Timor – Leste iha rejiaun tasi mane ne’e sei hetan 70Km2 resin nu’udar rejiaun soberanu ba Timor – Leste hodi dezenvolve mós industria ikan.