Print this page

Parabéns AMP ba Promesa Falsu Tinan Ida Featured

Foto Hamutuk PM ho Membru VIII Governu konstitusional Foto Hamutuk PM ho Membru VIII Governu konstitusional Foto Midia PM

Tempotimor (Dili) - Iha 22 Juñu tinan ida liu ba, eis Jeneral FALINTIL Forsa Defeza Timor Leste, ne'ebé hamahan aan iha sumbriña Aliansa Mudansa ba Progresu (AMP) nia okos ho orgullu hakat ba Palasiu Nobre Lahane, Dili. Eis Jeneral fitun rua ne'e simu posse no hahú daudauk ona lidera Governu Konstitusional ba dala ualu (8).

Mosu esperansa ba mudansa iha lideransa Primeiru Ministru (PM) Taur Matan Ruak ne'ebé durante lidera militar koñesidu ho ema ne'ebé “la koalia barak”, firme iha pozisaun, rigor no la fihir ba oin.

Hisik Kosar ba Moris Di'ak ne'ebé sai tema jeral durante kampaña politika Partidu Libertasaun Popular (PLP) ne'ebé atual PM Taur lidera halo esperansa ba mundansa ne'e sai boot liu tan. Sa tan, PLP aseita hamutuk ho partidu CNRT ho Maun Boot karismatiku, Kay Rala Xanana Gusmão, no KHUNTO, hamosu bloku ida ne'ebé hanaran Aliansa Mudansa ba Progresu. Aliansa entre partidu tolu ne'ebé hakarak halo mudansa hodi lori nasaun no povu ne'e ba progresu.

Maibé, esperansa hela de'it esperansa. Iha tinan dahuluk, Governu ne'ebé forma husi partidu ne'ebé maioria iha Parlamentu Nasionál la konsege halo buat ida bainhira Prezidente Repúblika Francisco Guterres Lu Olo pendente kandidatu membru governu na'in sia, ne'ebé maioria mai husi partidu CNRT.

Ho situasaun ne'e, Governu Konstitusional daualu ne'ebé lidera husi PM Taur tenke lao kude'ik (pincang) de'it. To'o ohin loron AMP seidauk konsege konvense PR Lu Olo hodi rezolve problema ne'e.

Situasaun governu sai komplikadu liu tan bainhira membru governu sira “hada'u-malu” kompetensia no "dada malu iha lei organika" hetok aat liu tan iha Ministériu balun, tuir lei organika Vise Ministru sira laiha kompetensia atu foti desizaun nivel altu nian.

Kondisaun ida ne'e rezulta mós serbisu governu nian ne'ebé la efetivu. Planu no programa ne'ebé iha balun falla. Promesa ne'ebé uluk hakilar ho orgullu hela de'it promesa midar iha ibun tutun.

Prova ida ba programa governu nian ne'ebé falla mak programa ambisiozu atu loke kampu serbisu foun hamutuk 60.000 kada tinan.

Iha 24 Jullu 2018 bainhira aprezenta programa VIII Governu Konstitusional iha Parlamentu Nasionál, PM Taur fó sai programa ida ne'ebé nia rasik konsidera nu'udar programa ambisiozu ne'e.

“Ita iha ambisaun boot atu mantein taxa dezempregu nian iha de'it díjitu ida, ho kriasaun empregu foun hamutuk 300.000 (média 60.000 kada tinan); atu hamenus kiak pursentu (%) 10 no atu garante kreximentu ekonómiku liu 7%, neebé sustenta ho aumentu neneik maibé beibeik husi setór privadu ida iha mínimu 10% ba kada tinan.”

“Ita hatene katak viabilizasaun objetivu makro ekonómiku hirak nee, depende ba ita-nia kapasidade atu implementa opsaun boot sira husi planu ne'e no ezekusaun orsamentál neebé bazeia ba kritériu, ho rigór, efikásia, ne'ebé promove poupansa meiu ka rekursu no hodi evita ona despezismu [gasta makaas liu] ka gastu superflu [gastu sira neebé la presiza],” PM Taur deklara ba deputadu sira.

Maibé realidade, promesa nee kuaze atu falla, tanba governu to'o ohin loron seidauk konsege loke kampu serbisu foun, iha rai laran, ba dezempregu neebé kada tinan sempre aumenta.

Joven lubuk ida ne'ebé remata eskola tenke ba sena-malu iha Sekretariu Estadu Formasaun Profesional no Empregu (SEFOPE) no Embaixada Portugal ho esperansa ida karik bele hetan netik oportunidade atu ba serbisu iha rai li'ur.

"Se kampu serbisu ne'e iha ha'u lakohi atu mai sena-malu iha ne'e," dehan joven ida ne'ebé lakohi publika nia identidade, iha embaixada Portugal nia oin.

Joven seluk hatutan, nia hakarak atu serbisu iha ne'e tanba bele besik inan-aman, maibé laiha kampu serbisu.

"Tuur de'it iha uma mós la di'ak tanba ita bele frustradu no ikus mai bele mete problema. Di'ak liu idaidak buka dalan. Hein governu ne'e to'o mate mós laiha."

Sees husi kampu serbisu ne'ebé falla ona ne'e, iha preokupasaun boot liu ba governasaun ida ne'e mak problema membru governu ne'ebé la kompletu.

Preokupasaun barak husi sosiadade relasiona ho problema ida nee. Tanba, membru governu neebé la kompletu bele fó influensia maka'as tebes ba implementasaun Orsamentu Jeral Estadu.

Promesa PM Taur atu rezolve problema ne'e hetok ho “interese” partidu Maun Boot, CNRT, ne'ebé la konsege hatama nia ema ba governu, maske CNRT nu'udar partidu ne'ebé iha votus barak liu kompara ho PLP no KHUNTO.

Maske karik laiha forsa, maibé durante ne'e PM Taur ne'ebé foin lalais ne'e liu husi Konferensia AMP hetan konfiansa total deklara fila fila ona atu rezolve problema membru governu la kompletu.

Sura husi simu pasta PM dezde Juñu 2018, PM Taur hasoru-malu ona ho PR Lu Olo, liu husi enkontru semanal, dala 48. Maibé, solusaun ba problema ne'e seidauk iha.

 

Kritika ba Promesa Loke Kampu Serbisu

Entretantu, mosu kritika ba promesa governu nian atu loke kampu serbisu foun 60.000 kada tinan. Kritika ne'e mai husi eis Prezidente Repúblika José Ramos Horta.

Tuir Horta, promesa atu loke kampu serbisu foun 60.000 kada tinan nu'udar promesa ne'ebé “la lojika” tanba defisil atu implementa.

“Ha'u la hatene tanba saida mak sira (governu) halo promesa ida ne'e hodi loke kampu serbisu foun 60.000 kada tinan, defisil atu loke,” dehan Horta.

Iha fatin ketak, Prezidente Câmara Comercio e Industria de Timor Leste (CCI-TL), Oscar Lima hatete, situasaun ekonómia iha rai laran lao neneik liu no sai aat liu tan tanba kauza husi impase politika ne'ebé TL sofre durante tinan rua nia laran.

Ba kampu serbisu foun, Oscar Lima dehan, governu de'it la konsege atu loke kampu serbisu foun sa tan emprezariu sira.

“Ida ne'e (loke kampu serbisu) defisil,” dehan nia.

Ba kondisaun daudauk ne'e, Prezidente CCI-TL ne'e hatete, emprezariu sira hetan ona difikuldade boot. Atu rekruta deit trabaladór foun mós susar ona.

“Hasai (hamenus) traballador mak iha, tanba ekonómia lao ladun di'ak,” nia hatete.

Maske governu hasoru hela difikuldade lubuk, ne'ebé aumenta aat liu ho jogadas politika ne'ebé ladauk hotu, maibé povu la preokupa, tanba ida ne'ebé povu preokupa mak kumpri promesa.

Hein katak “Hisik Kosar ba Moris Di'ak, Fiar Aan Lao ba Oin, Tane O Rai, Tane O Emar, Tane O Lisan” neebé perna dezeña kada kantu nasaun ne'e laos sai de'it slogan mamuk ne'ebé uza atu “kasa” votus iha tempu eleisaun, maibé sai baze hodi hamriik (grounding ka landasan berpijak) atu lori povu ne'e sai husi kiak no mukit.

Parabéns ba AMP ne'ebé kaer ona ukun durante tinan ida. Hein katak promesa hirak ne'ebé uluk fó sai ona labele midar de'it iha ibun tutun, maske realidade balun hatudu ona ida ne'e. Dala ida tan, PARABÉNS AMP.

Rate this item
(7 votes)
Last modified on Saturday, 22 June 2019 20:42
Tempo Timor

Ho hakraik an Tempo Timor hato'o komprimentus ba laitor sira katak, Jornal Tempo Timor hahu mosu iha imi le'et atu fasilita informasaun ba imi. Tamba ne'e ami presiza ita boot sira nia tulun atu ekipa jornal ne'e nian bele halao servisu jornalismu ho didiak.

Jornalista Jornal Tempo Timor, bandu atu hetan envelope ka sasan ruma husi fontes informasaun sira.

www.tempotimor.com

Related items