Login to your account

Username *
Password *
Remember Me

Items filtered by date: Tuesday, 23 August 2022

Tempotimor (Dili)-Ministru Turizmu, Komérsiu no Indústria (MTKI), José Lucas do Carmo da Silva, inaugura kampun futeból iha Aldei Lacu-uma, Suku Baha-Mori, Postu Administrativu Venilale, Munisípiu Baukau.

Published in Desportu

Tempotimor (Dili)-Sosiedade Sivíl (SS) hamutuk hitu (7) protesta Prezidente Repúblika (PR), José Ramos Horta ne'ebé kondekora Jenerál Tentara Nasional Indonesia (TNI) Reformadu Hendropriyono iha ámbitu komemerasaun loron FALINTIL ba dala-47 iha Timor-Leste.

“Ami la kestiona kondekorasaun ba Jenerál na’in-2 husi Komandante atuál Forsa Defeza paiz viziñu Indonézia no Austrália, tanba ne’e nu’udar jestu ba politika boa-viziñansa hodi prevene konflitu armada ka haburas relasaun dame entre viziñu. Maibé kondekorasaun ba Jenerál Reformadu Hendropriyono ne’ebé ita lahatene razaun saida, ne’e lamentavel tebes”, dehan Portavoz Nelson Roldão Xavier, liuhusi Konferénsia Imprensa iha edifísiu HAK, Farol, tersa (23/08).

Ba kondekorasaun ne'ebé Prezidente Repúblika halo iha komemorasaun loron FALINTIL (20/08), mak Asosiasaun HAK, Asosiasaun Vitima Konflitu Politiku 74-99, Asosiasaun CHEGA ba Ita, Lao Hamutuk, Asosiasaun Halibur Defisiensia Matan TL, AJAR, Ativista Feto ba Justisa Pasadu deside hala'o konferénsia Imprensa atu halo protesta ba atribuisaun ida-ne'e.

Tanba ho atribuisaun medalla ne'ebé Xefe Estadu fó ba Jenderál Indonézia Reformadu AM Hendropriyono ida-ne'e halo públiku hakfodak tanba ladún iha notísia ka informasaun ba públiku kona-ba razaun ka konsiderasaun husi Prezidente Repúblika nian.

Ho atribuisaun ida-ne'e sera ke Xefe Estadu la hatene sé mak Hendropriyono?. ka hatene hela, maibé tanba hakarak hetan previleiju internasionál ruma ba Fraternidade Umana, depois sakrifika ka ha’kanek tan sentimentu ema vítima violasaun direitu umanu, tantu iha Timor-Leste nomós Indonézia.

Tanba realidade polítika Estadu ignora justisa (julgamentu) ba autór violasaun direitu umanu sira durante konflitu politiku 1974-1999, nune’e mós la hatudu firmeza ka konsisténsia ba politika reparasaun ba vítima violasaun direitu umanu no perfere tau-atensaun liuba funu-na’in sira (veteranu).

Purtantu iha situasaun funu ema ne’ebé sakrifika atu salva funu-na’in sira (populasaun baibain) no ativista direitu umanu, tantu Timorense nomós Indonézia, ne’ebé durante ne’e servisu ba defende justisa vítima sira, ida-ne'e Estadu la konsidera tiha.

Nu’udar Prezidente ba Estadu, tantu Timor-Leste ka Indonézia nomos paiz seluk, tuir loloos ne’e iha responsabilidade atu lidera funsionamentu Estadu ba produz Bens Públiku no haburas valór umanidade no justisa sosiál, la’ós pur-kontrariu halo politika ne’ebe haburas fali buat sira kontra interese públiku no Impunidade tanba de’it ambisaun pesoál.

Tuir Konstituisaun RDTL, Prezidente Repúblika iha direitu preogrativu sira, maibé la siknifika nia bele halo polítika arbiru de'it. Tanba PR nu’udar garantór ba kumprimentu konstituisaun, nune’e iha obrigasaun atu halo tuir prinsípiu no norma sira iha konstituisaun.

Iha Artigu 1 preve katak RDTL ne’e nu’udar diretu Estadu Demokrátiku, soberanu, independente no unitáriu bazeia ba vontade popular, la'ós vontade unipesoál. Nune’e, nu’udar Xefe Estadu atu uza direitu preogrativu sira ba hala'o politika ruma ne’e, tenke haktuir vontade popular. Iha kontektu ne’e, vontade husi vítima violasaun direitu umanu sira mak lejitimu ba PR nian politika.

Sé mak Jenerál Reformadu AM Hendropriyono?

AM Hendropriyono, moris iha Jogja, iha 7 Maiu 1945, no lisensiadu Akademia Militar Indonézia iha tinan 1967, no iha tinan 1972-1974 nu’udar Komandante Kompi Prayudha Kopassandha (Komando Pasukan Sandi Yudha) ne’ebé envolve iha operasaun ba perparasaun invazaun ba Timor-Leste.

Iha momentu ne’ebá, nia ativu iha Operasaun Komodo (infiltrasaun intelijen Indonézia mai Timor-Portugés) no envolve iha planu rekruta milísia no treinamentu ba milísia ne’ebé depois sai PARTISAN iha 1974-1975 iha Atambua, NTT, Indonézia, molok invazaun.

Nune’e iha tinan 1976, tuir Relatóriu CHEGA! depoisde invazaun Indonézia tama mai Timor-Leste, Hendropriyono envolve hodi hari’i grupu milísia Timorense ho naran TONSUS ne’ebé depois halo operasaun preseguisaun ba ita-nian rezisténsia FALINTIL.

Iha momentu Maun Boot Xanana Gusmão militar Indonézia kaptura no iha prosesu julgamentu, Jenerál Hendropriyono ne’ebé nu’udar Direktur D Badan Intelijen Strategis (BAIS ABRI, 1991-1993) intervein hodi obriga ita-nian Maun Boot atu simu advogadu husi militar Indonézia Suyono, ne’ebé sei sai nu’udar “boneka” iha prosesu justisa.

Ba iha tinan 1993-1994, nia nu’udar Direktur A BAIS ABRI, no iha tinan 1993-1994 nu’udar Panglima KODAM JAYA Jakarta, ativu halo operasaun preseguisaun ba ativista Timorense sira ne’ebé luta pasifika ba ukun rasik-an iha Jakarta. Estudante Timorense barak mak sofre tortura no detensaun ilegál husi ninia politika.

Iha tinan 1999, momentu prosesu referendu, Jenderál reformadu Hendropriyono ne’ebé nu’udar Ministru Transmigrasaun momentu ne’ebá-no tanba ninian antesedente nu’udar militar, mak hetan partisipasaun mós iha planu ba halo “Operasasi Bumi Hangus”.

Operasaun ne’ebé “sunu-mutuk” no duni populasaun Timorense ba Timor-Osidentál ho intensaun atu justifika razaun Indonézia katak maioria populasaun Timorense hakarak hili Otonomia Espesiál ho Indonézia.

Ho he’e faktus ne’ebe deskobre husi Relatóriu CHEGA-ne’ebé Sua Eselénsia PR JRH konsidera nudar Ensiklopedia ba Timorense. Serake ita amnesia (haluhan) hotu ho buat hirak ne’e?.

Jenerál Reformadu AM Hendropriyono la’ós de’it iha “track record” LIMAN RAN ba povu Timorense, maibé mós ba povu Indonézia.

Tuir relatóriu no peskiza barak denunsia ona katak envolvimentu Hendropriyono iha violasaun direitu umanu hirak iha Indonézia.

Iha tinan 1987-1991, nia nu’udar Komandante DANREM 043/Garuda Hitam Provinsia Lampung, Sumatra, Indonézia. Momentu ne’eba nia lidera operasaun hodi tiru-mate (masakre) ba populasaun sivíl iha Suku Warsidi, Talangsari, Lampung. Akontesimentu ne’e depois koñesidu ho “Akontesimentu Talangsari 1989”.

Nune'e iha tinan 2001-2004, nia nu’udar xefe Badan Intelijen Indonézia (BIN) envolve iha planu no ezekusaun ba aktu asasinatu ativista Direitu Umanus Indonézia, M. Munir (mate ho venenu iha viajen aviaun ba Olanda). Munir nu’udar ativista direitu umanu, ne’ebé la’ós de’it defende direitu povu Indonézia, maibé mós povu Timorense.

Tanba ne’e sosiedade siviál husu Serake aktu kondekorasaun Autor Violasaun Direitu Umanu nu’udar Jestu ba haburas valór “Fraternidade Umana?”.

Tanba ideia Fraternidade Umana ne’ebé PR Horta opta nu’udar ideia jenuinu husi Amu Papa Katóliku Francisco hodi promove paz/dame iha mundu, bazeia ba relijiaun 3 (kristaun, muslimanus no judeia) ninian hun mak Abrāo.

Durante ne’e funu iha mundu tanba razaun reliziaun. Nu’udar fiar-na’in husi relijaun sira, ita hotu aseita no hakarak Dame iha mundu no laiha tan funu tanba razaun ambisaun ka vingansa relijiaun. Maibé ba kestaun iha kontextu ita-nian, la’ós funu tanba relijiaun.

Iha Indonézia maioria Musulmanu, no Timor-leste maioria Katóliku, Problema la’ós relijiaun, maibé problema mak violasaun direitu umanu (krime kontra umanidade), tantu iha Indonézia nomós Timor-Leste, no responsabilidade Estadu rua ne’e ba aktu violasaun ne’e, hodi hakotu siklu impunidade no garantia ba paz rohan-laek.

Kondekorasaun PR JRH ba Autór Violasaun, tantu ba Jenerál Reformadu Hendropriyono nomós Eurico Guterres (Ex-komandante Milisia Pro-Jakarta) husi Prezidente Repúblika Indonézia, Jokowi iha tinan 2 liuba, nu’udar aktu kontra obrigasaun Estadu ba kombate hahalok kontra interese públiku no haburas fali impunidade.

Impunidade ninia efeitu mak sei haburas violasaun no violénsia ka krime iha sosiedade atuál, hanesan abuzu poder, korrupsaun, konflitu arte marsiá violentu joven sira, no tráfiku droga sira.

Ba bondekorasaun husi PR Indonézia, Jokowi ba ex-komandante milisia Eurico Guterres no kondekorasaun PR Timor-Leste, JRH ba jenerál reformadu Hendropriyono, la’ós de’it ha’kanek sentimentu vítima violasaun direitu umanu iha Indonézia no Timor-Leste, nomós promove impunidade iha Estadu rua ne’ebé nu’udar inimigu ba Estadu.

Dadauk Estadu rua ne’e ignora atu hala'o Justisa Punitivu ba autór violasaun direitu umanu iha passadu, no perfere hala'o de'it Justisa Restorativu, maibé la haktuir prinsípiu ho loloos, katak justisa Restorativu ne’e tenke sentraliza ba vítima hodi hala'o reparasaun ba sira nian kondisaun, no la'ós reabilita ka valoriza fali autór sira. Tanba ne’e hanesan polítika ida ne’ebé atu haburas fali impunidade.

“Serake paradigma Estadu agora muda ona hodi servi no hahi fali Bandidu sira?. Serake PR JRH ho konsiénsia rasik hakarak duni promove impunidade?. Serake ne’e la'ós violasaun ba promesa nu’udar Prezidente Rep’ublika (kumpri no halo kumpri konstituisaun) ne’ebé deklara iha 20 Maiu 2022 iha Tasitolu’, haktuir nia. (*)

Published in Politika

Tempotimor (Dili)-Bankada Congresso Nacional de Reconstrução de Timor (CNRT) iha Parlamentu Nasionál (PN) kritika Governu fahe sesta bázika tuir Gostu, tanba la kobre hotu Munisípiu 12 inklui Rejiaun Administrativa Espesiál Oekussi Ambeno (RAEOA).

Published in Politika

Tempotimor (Dili)-Sidadaun Indonézia ho naran Suhendra Akbar utiliza númeru operadór telekomunikasaun telemor  +670 7558 3637 hodi defama Sekretáriu Estadu Kooperativa (SEKOOP), Elizário Ferreira tanba nia produz vídeo falsu públika.

Published in Justisa

Tempotimor (Dili)-Ekipa Bee Timor-Leste, empreza públika (BTL, E.P) liuhusi diresaun operasaun no manutensaun, hamutuk ho ekipa husi Departamentu Apoiu Kliénte no Jurista BTL,E.P hala’o sosializasaun ba komunidade sira no entidade sira husi instituisaun relevante, iha Munisípiu Bobonaro.

Published in Ekonomia

Tempotimor (Dili)-Xefe Estadu Maior Jenerál FALINTIL-Forsa Defeza Timor-Leste (F-FDTL), Tenente Jenerál Falur Rate Laek, hasoru malu ho Xefe Estadu Maior Jenerál Forsas Armadas Portuguesa, Almirante António Silva Ribeiro, hodi ko’alia kona-ba apoiu formasaun téknika militar ba F-FDTL.

Published in Seguransa Defesa

Tempotimor (Dili)-Embaixadór Timor-Leste ba Brunei, Abel Guterres hatete, Estadu Repúblika Brunei sei simu traballadór timoroan atu servisu iha área ospitalidade.

Published in Ekonomia

Tempotimor (Dili)-Deputadu Bankada Partidu Uniaun Demokrátiku Timorense (UDT), Francisco David Carlos prefere eis-otonomista sira atu mantein hela iha Nusa Tenggara Timur (NTT) maske iha ona rekonsillasaun entre Timor-Leste ho Timor Osidentál.

Published in Politika
Darwin_Optic

Popular

Error: No articles to display

.

Contact us

Palapasu
Dili, Timor-Leste
+670 7723 4852
+670 7728 1698
http://www.tempotimor.com

Kalendariu Arkivu

« August 2022 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30 31        

Tempo Timor Networks

Online Counter