"Hanesan ita hotu hatene iha loron 19 novembru kada tinan nasaun tomak iha mundu, liliu ba nasaun sira ne’ebé foin atu hahú dezenvolve-an, fó impotánsia ba loron sira relasaun ho saneamentu no bee ninian, ne’ebé atu selebra hamutuk ho sosiedade oinsá mak bele transmite mensajen sira ne’ebé bele ajuda ita-nia sosiedade hodi bele moris saudável ijéniku tuir prátika sira ne'ebé ita-nia matenek sira hatudu”, dehan koordenadór Plataforma Nasionál Besi Timor-Leste, Koko Valentin, iha edifisiu Asosiasaun Hak, sesta (19/11).
Ho ida ne'e, PN-BESI-TL hakarak aproveita oportunidade hodi selebra loron mundiál refere liuhusi komferensia imprensa, atu fó hanoin ba entidade hotu kontinua tau konsiderasaun no fó importánsia ba kestaun sentina.
Tanba faktu hatudu iha eskada saneamentu ne’ebé hakerek iha Polítika Nasionál Saneamentu Báziku (PNSB), sei tarjetu ALFA iha Territóriu Nasionál iha Tinan 2020.
Maibé to’o iha 2021 ne’e purvolta Munisípiu 7 hanesan Bobonaro, Aileu, Likisá,, Ermera, Ainaro, Manatuto inklui Dili de’it mak foin deklara ALFA, mezmu seidauk konklui iha dadus formal ruma.
Tanba iha mudansa ba polítika ne’ebé mak ho nian tarjetu to’o iha tinan 2024 atinjimentu ALFA 100% iha territóriu Nasionál.
Dadauk Globalmente populasaun Biliaun 4.2 la asesu servisu saneamentu meloradu no billaun 2.8 ema seidauk asesu ba saneamentu seguru iha uma.
Purtantu iha sorin seluk má-nutrisaun ne’ebé sei aas (stunting 47,1 %, Wasting 8,6 % no underweight 32.1% - tuir Timor Leste & Food Survey 2020 ) husi labarik ki’ik sira tanba laiha fasilidade bee-moos no saneamentu ne’ebé sufisiente.
Aleinde difikulta mós númeru moras kontajiozu sira kontinua rejista iha Postu no klínika Saúde, konflitu sosiál kontinua mosu husi aktu hadau malu hodi hetan bee-moos ba konsumu báziku.
Husu ba públiku tomak atu kontinua tau konsiderasaun no prioridade ba utilizasaun Sentina, atubele kontribui no proteje-an husi moras oioin inklui hanesan fatór ba diginifika ema nia moris.
ba kestaun hirak ne'e mak membru rede hanesan Asosiasaun HAK, PERMATIL, GFFTL, FETO ENGENERING, RHTO, KHC, FHTL, HealthNet, F-LBF, EtaDep, TV, HIM, BMW no APLIMENTEC, husu ema hotu tenke tau konsiderasaun importante ba saneamentu.
"Tanba moris sentina meloradu no seguru sei hasa’e dignidade umana no saudável, tanba sentina sai hanesan fatór importante ba kualifika ema nia moris, edukasaun, ekonomia no ambiente moris loroloron nian”, afirma nia. (*)