Login to your account

Username *
Password *
Remember Me

Items filtered by date: Thursday, 19 September 2019

By Tjitske Lingsma

Retired Australian army soldier Ben Whiley, traumatised during his mission in East Timor, walked in just twenty days from the eastern tip of Timor-Leste to the west. His ‘Debt to Honour Trek’ is to honour Falintil and Australian commandos, to heal and to fundraise for charity.

Published in News in English

Tempotimor (Dili) Komunidade sira iha kapital Dili ne’ebé durante ne’e hakiak animal, liu-liu fahi, lamenta ho Ministériu Agrikultura no Peska (MAP) ne’ebé tuir sira sei dukur hela tanba la halo asaun bainhira animal ne’ebé komunidade sira hakiak moras no mate.

Iha inisiu fulan Setembru, komunidade nia fahi lubuk ida mak hetan ataka husi moras no la konsege atu kura.

"Moras fahi nian ne'e durante semana rua resin ona. Bainhira moras ona, fahi ne’e mate. Ha’u-nia fahi kuaze 20 resin mak mate ona,” informa Komunidade Aldeia 03, Suku Fatuhada, Dili, Raimundo da C. Pinto, Kinta (19/09).

Nia dehan, prosesu hakiak fahi ne’e naruk, gasta tempu no osan, tan ne’e bainhira MAP la halo asaun ruma sei fó impaktu mós ba sira-nia moris.

Tan ne’e, Raimundo husu ba parte ne'ebé halo kontrolu ba animal atu bele halo prevensaun lalais ba fahi sira ne'ebe moras. 

“Se la’e fulan ida ka rua tan mai, fahi ne’e mate estraga hotu,” dehan nia.

Komunidade seluk ne’ebé hela iha eis Merkadu Komoro, Aurelia da Silva hatete, fahi moras ne’e kleur ona, maibé MAP seidauk halo asaun ruma.

“Ami husu ba ekipa MAP nian atu tuun mai hodi kura no halo prevensaun ba moras ne’ebé kona ami-nia animal,” nia husu.Komunidade seluk ne’ebé hela iha area Tasi Tolu, Natalino Brito, informa, durante semana ida nia laran, nia fahi ualu (8) mak mate ona tanba moras.

“Ohin ida mate, aban ida mate tan, bainrua ida tan, ne’ebé lorloron mate troka malu de’it. Ami koko buka aimoruk hodi sona, maibé la konsege salva,” dehan nia.

Ba fahi hirak ne’ebé mate, Natalino dehan, nia deside hodi hakoi de’it tanba tauk moras husi fahi ne’e bele hada’et fali ba ema.

Entretantu, tuir informasaun ne’ebé tempotimor.com hetan, kazu fahi moras akontese kuaze iha kapital Dili tomak. Komunidade balun deside hodi oho ninia fahi hodi haan no fa’an bainhira fahi refere hatudu ona sintomu moras.

Published in Ekonomia
Thursday, 19 September 2019 22:40

Fatin Embaixada, TL Husu Resiprosidade Ba EUA  

Tempotimor (Dili) – Relasiona ho fatin ba embaixada Timor-Leste nian iha Estadus Unidus Amérika  (EUA), ne'ebé to'o oras ne'e seidauk iha, Governu Timor-Leste liuhusi Ministériu Negósiu Estranjeiru  no Kooperasaun (MNEK), husu resiprosidade ba EUA.

"Kona-ba fatin ba embaixada Timor-Leste nian iha Amérika, ita sei trata hela fatin. Sira husu ba ita no Konsellu Ministru mós aprova ona, katak sira hakarak ita atu fó kontratu ida ba tinan naruk ho presu ida hanesan ne'e, hanesan ne'ebá. Entaun ita konkorda ona. Ministru Justisa mós ko'alia ona, MNEK mós hare tiha ona kontratu ne'e," dehan Ministru Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun (MNEK) Deonísio Babo Soares iha Palásiu Prezidensiál Bairru-Pite, Kinta (19/09/19).

Nia afirma, TL husu resiprosidade ba EUA atu fó ba ita hanesan ita fó ba sira. "Ita husu resiprosidade katak ita fó ba sira, sira mós tenke fó mai ita iha Amérika. Ne'e, la'ós dehan fó de'it depois ita ba iha ne'ebá selu nafatin laiha,” nia esplika.

Tuir Babo, prosesu ne'e sei la'o hela. Hotu ona, mak sei asina. Maibé, nia dehan tan, ida ne'e normal.  Tanba iha diplomasia labele ansi.

“Rezolve buat ruma tenke resolve ho kalma no labele prejudika fali ita, ka labele fó de'it vantajen ba sira no ita. Laiha. Ita tenke negosia, haree ho kalma no neneik," dehan Babo.

Published in Politika
Thursday, 19 September 2019 22:20

Sinál Di'ak Ba Embaixadór Sira  

Tempotimor (Dili) – Ministériu Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun (MNEK), Deonísio Babo Soares hetan ona sinál di'ak husi Palásiu Prezidensiál Bairru-Pite, kona-ba lista embaixadór sira ne'ebé to'o agora pendente no durante ne'e sai polémika.

“Prezidente Repúblika (PR) laiha intensaun atu impede ka la fó tomada posse. Tanba ne'e, interese estadu nian, ne'ebé ha'u hetan kedas ona garantia husi Xefe Estadu katak ne'e la'ós intensaun husi PR nian, atu impede ema ruma. Maibé, hanesan Xefe Estadu nia iha dever konstituisionál atu fó hanoin ba Governu nomós ba ministru," MNEK informa ba jornalista bainhira remata sorumutu ho PR, Kinta (19/09/19).

Nia dehan, iha sorumutu ho PR ne'e, nia relata lalais de'it situasaun atuál. Depois, nia mós rona xefe estadu ninia hanoin sira uluk ne'e. “Halo tiha ajustamentu uitoan no ajustamentu ne'e sei hato'o fali ba Konsellu Ministru (KM) para aprova, depois sei haruka fali ba Palásiu Prezidensiál atu prosesa,” MNEK hatete.

Desizaun ne'ebé di'ak no klaru liu, tuir Babo, PR sei komunika diretamente ho Xefe Governu. Tanba, PR nu'udar Xefe Estadu, inklui lider máximu diplomásia Timor-Leste nian mak tenke aprova embaixadór sira.

“Entaun PR maka tenke aprova. Ne'ebé sei lori mai maka PR dehan katak tenke muda fali, tenke ajustamentu fali, ida ne'e sei rona no sei halo tuir. Tanba, ida ne'e ba interese estadu nian," Babo akresenta

Lista ne'ebé Governu submete ba PR hamutuk 16, depois na'in tolu maka simu ona pose. Restu seidauk simu pose.

Published in Politika
Thursday, 19 September 2019 21:30

US$ 492.000 Hodi Hola Karreta Foun 12  

Tempotimor (Dili) – Parlamentu Nasionál liuhusi Orsamentu Privativa aloka tan orsamentu atu hola tan karreta foun 12 ba deputadu foun sira hamutuk US$ 492.000.00.

"Kalkulu ne'ebé iha, deputadu sira ne'e eleitu fali husi lejislasaun datolu nian, ne'ebé uza nafatin Toyota Prado anterior, deputadu sanulu resin walu de'it. Hanesan CNRT iha 9, Fretilin iha 8 no PD 1.  Entaun aumenta tan karreta 35 ne'ebé iha prosesu hela ne'e, hela deputadu sanulu resin rua mak karreta seidauk iha. Tanba ne'e, mak iha planu orsamentu 2020 inklui nafatin karreta 12, " dehan Prezidente Parlamentu Nasionál, Arão Noé de Jesus da Costa Amarál iha PN,  Kinta (19/09/19).

Nia akresenta, orsamentu 2020 nian ne'e, kada karreta ida ho nia presu US$41.000. Entaun, totál husi karreta sanulu resin rua ne'e hamutuk US$ 492.000.00.

Alende ne'e, karreta 35 ne'ebé iha tinan 2019 aloka orsamentu, iha ona prosesu laran. "Prosesu sosa karreta foun, Sekretária Jerál Parlamentu Nasionál nian asina tiha ona kontratu ho kompañia iha semana kotuk no agora iha prosesu kompañia ne'ebé hola. Tuir akordu katak, durante iha loron 45 kompañia hatama ona kareta mai," dehan Arão.

Nia akresenta, orsamentu ne'ebé Parlamentu Nasionál aloka ba hola karreta foun ba deputadu sira ne'e, hamutuk ba kareta 35.

"Orsamentu 2019 nian, ne'ebé aloka ba kareta hamutuk 35. Kada karreta ida ho nia folin US$41.000, ne'ebé oras ne'e iha hela prosesu. Ami hein de'it para kompaña kumpri kontratu ne'ebé estabelese ona entre loron 45 nia laran bele lori mai. Tanba deputadu barak mak agora sei uza transporte privadu," dehan Arão.

Entretantu Xefe Bankada CNRT, Duarte Nunes katak, karreta ne'ebé mak iha ona prosesu hodi hola ba deputadu sira ho marka Pajero Sport.

Published in Politika

Tempotimor (Dili) – Diretór Ezekutivu SERVE, Florencio Sanches hatete to'o fulan Jullu 2019, SERVE rejista ona emprezáriu hamutuk 26.000 ne'ebé hala'o atividade komersiál iha Timor-Leste.

"Husi totál ida ne'e, emprezáriu internasionál ne'ebé mai loke ona sira-nia sukursál, hamutuk 104. Entaun, ita halo komparasaun ho emprezáriu nasionál sira nia la to'o pursentu ida no rua," informa Florencio Sanches iha ninia knaar fatin, Villa Verde, Kinta  (19/09/19).

Sanches esplika, públiku ne'ebé dehan katak emprezáriu internasionál mak domina Timor-Leste, maibé bazeia ba baze dadus, emprezáriu internasionál iha de'it 104 husi 26.000 totál emprezáriu.

"Tuir baze dadus ofisiál ne'ebé iha, hatudu katak ema estranjeiru ne'ebé mak na'in ba kompañia iha Timor-Leste ne'e, iha de'it 1.500. Kompara ho Timoroan mak na'in ba kompañia 25.000.  Signifika  katak emprezáriu Timoroan mak domina. La'ós emprezáriu estranjeiru ka ema estranjeiru," Sanches afirma.

Nia dehan, iha implementasaun ba atividade komérsiu iha territóriu, mézmuke Timoroan mak domina %90 iha rejistu komérsiu, maibé ezerse atividade ekonomia ne'e ema estranjeiru.

“Mézmuke emprezáriu Timoroan domina iha rejistu, maibé sira laiha kapitál atu ezerse sira-nia atividade komersiál. Agora, estranjeiru sira iha kapitál boot para atu ezerse sira-nia atividade ekonomia diretamente," nia esplika.

Tuir nia,  emprezariu internasionál ne'ebé barak liu iha Timor-Leste mak husi Indonézia no Xina. Maski nune'e, parte Europa mós iha.

Published in Ekonomia
Thursday, 19 September 2019 20:03

Komunidade Madohi, Husu Governu Konsidera Sira  

Tempotimor (Dili) – Komunidade Suku Madohi, liuliu sira ne'ebé hela iha Aldeia Anin-Fuik, Aldeia 7 de Setembru no Aldeia Rosário, husu ba estadu atu bainhira hasai populasaun husi rai estadu nian, presiza halo uluk registrasaun.

“Komunidade iha intensaun atu kontribuisaun ba dezenvolvimentu Timor-Leste nian. Maibé, presiza mós konsiderasaun husi estadu no Governu,” hatete komunidade Silveiro da Costa iha Sede Aldeia Anin Fuik, Beto, Dili, Kinta (19/09/2019).

Nia dehan, prosesu atu halo registrasaun ba komunidade ne'ebé okupa rai estadu nian ne'e, tenke kria uluk enkontru, atu ema hotu bele hato'o nia hanoin. Hafoin foti desizaun hodi hasai komunidade husi rai estadu. “Labele uza fali sistema radikál para mai hasai, halo ema hotu la satisfeitu," nia afirma.

Tuir Silveiro, bainhira Governu hasai komunidade tenke ho dignu. Atu nune'e, komunidade labele sai vítima ba prosesu dezenvolvimentu ne'ebé la'o iha rai laran.

Entretantu, reprezentante Diresaun Sistema Nasionál Cadastro (SNC), Felicidade M. Ximenes afirma, iha prosesu atualizasaun ida ne'e atu fahe informasaun kadastrál anteriór nian ba komunidade sira.

"Ohin ami mai fó informasaun ba komunidade sira iha Suku Madohi, Posto Administrativu Don Aleixo. Liuliu iha Aldeia tolu hanesan Anin Fuik, 7 de Setembro no Rosário ne'ebé hela iha rai estadu nian, atu bele halo registrasaun hodi estadu bele hatene uma-kain hira mak durante ne'e okupa," Felicidade hateten.

Ho ida ne'e, tuir Felicidade, prosesu alargamentu ba Aeroporto ne'e la'o, sei hasai populasaun sira ne'ebé okupa rai refere tuir lei no sistema ne'ebé iha ona.

Maski nune'e, komunidade sira ne'ebé hetan afetadu husi rai estadu, seidauk klaru tanba foin mak halo prosesu rejistrasaun.

Published in Dili
Thursday, 19 September 2019 14:41

Desputa Rai Kaitehu To'o PN  

Tempotimor (Dili) – Desputa kona-ba rai iha Kaitehu, Munisípiu Likisa entre Marino Enterprise ho Kompañia China Harbour, to'o iha Parlamentu Nasionál.

Prezidente Parlamentu Nasionál (PPN), Arão Noé de Jesus Amarál rekoñese, karta ne'ebé Marino Enterprise dirije ba Xanana Gusmão ne'e, tama mós iha Parlamentu Nasionál hodi husu Komisaun A atu akompaña prosesu.

"Karta Marino Enterprise nian ne'e, dirije ba maun boot Xanana Gusmão atu sai negosiadór ka mediadór. Tanba ne'e mak haruka mai Parlamentu Nasionál no haruka ba komisaun A para bele halo akompañamentu ba prosesu ne'e," Arão Noé informa iha Parlamentu Nasionál, Kinta (19/09/19).

Kona-ba problema ne'e, PPN husu Governu presiza halo esplikasaun klaru ba públiku, kona-ba lisensa Kompañia China Habour, ne'ebé hala'o servisu interese ba estadu nian.

"Ha'u mós ba to'o iha ne'ebá haree. Sei momentu ne'e, Governu fó aluga ba Kompañia China Harbour para hodi hola fatuk ne'e iha leten liu. Marino Enterprise ninia rai mak iha tiha rai huun ne'e tomak, halo nusa Governu bele fó aluga rai ne'e ba ema, sein asesu rai hodi ba iha fatin hodi fera fatuk?" PPN husu.

Alende ne'e, problema seluk tan tuir PPN mak Marino Enterprise laiha dokumentu legál husi rai nain ne'ebé nia hola ne'e.

"Problema ida mak kona-ba fa'an no sosa rai ne'e. Iha sertifikadu anteriór husi Portugues no Indonézia nian, ka faan de'it rai mamuk mak notariadu halo vistu? Tanba, ha'u haree dokumentus husi Kompañia Marino Enterprise ne'ebé haruka mai hau, la hetan dokumentus rai titular orijinál nian," dehan Arão Noé.

Tuir Arão, presiza avalia didi'ak dokumentus ne'e tanba keta rai ne'e fa'an tanba uluk kintal rai na'in nian. Depois mak ida sosa ne'e ba sosa mak bele to'o iha notariadu hodi vistu.

Published in Justisa

Tempotimor (Dili) – Parlamentu Nasionál husu ba Governu presiza hadi'a liután CCTV ne'ebé estabelese iha fatin públiku. Presiza mós update dalan para iha koneksaun ho google map, hodi bele deteta grupu deskoñesidu sira ne'ebé estraga ema seluk nia vida.

"CCTV ne'e, esforsu ida ona husi Governu. Liuliu husi parte seguransa nian, para oinsá buka deteta situasaun ne'ebé bele fó informasaun hodi halo servisu seguransa ho di'ak. Maski nune'e, ha'u hanoin presiza mós update. Tanba, ita iha problema, dalan sira ne'e mós tenke tama iha google map. Para buat ne'ebé ita hakarak deteta ne'e, bele akapta husi CCTV," dehan Xefe bankada CNRT, Duarte Nunes iha nia bankada Parlamentu Nasionál, Kinta (19/09/19).

Deputadu ne'e informa,  bainhira situasaun CCTV ne'e mak seidauk apoiu ho di'ak ba servisu seguransa,  PN sei ko'alia ho Governu.

"Se ida ne'e mak seidauk apoiu ho di'ak, ami sei iha diskusaun para ko'alia ho parte seguransa para oinsá mak ita halo kontrola ba kapitál Dili ne'e. Tanba ha'u haree to'o agora seidauk bele, presiza hadi'a," nia afirma.

Tuir nia observasaun, CCTV ne'ebé iha seidauk bele kobre kapitál Dili laran. Inklui ahi sira iha estrada mós tenke naroman ho di'ak, hodi nune'e CCTV bele akapta ema autór krime sira nia oin ho klaru.

Iha fatin hanesan, deputadu Sabino Soares 'Guntur' katak, tékniku profesionál sira tenke haree no deteta falla husi CCTV hirak ne'e.

"Téknika profisionál sira ne'ebé servisu iha ne'ebá tenke deteta problema ne'e. Se ita monta tiha CCTV para abandona de'it, lakohi servisu, lakohi monitoriza, entaun nia konsekuésia mak nune'e. Ita fó nafatin espasu ba ema vandalizmu sira para halo asaun krime iha Dili laran," Guntur dehan.

Nia parte mós husu ba parte autoridade seguransa atu maksimaliza servisu seguransa nian atu atua problema sira ne'e.

Published in Dili
Thursday, 19 September 2019 12:13

PNTL La Profisionál Iha Operasaun  

Tempotimor (Dili) – Deputadu Sabino Soares 'Guntur' konsidera, operasaun Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL) durante ne'e la profisionál. Tanba, molok ba operasaun alerta uluk ona ba públiku.

"Tuir loloos polísia labele halo deklarasaun polítika iha públiku. Sira atu ba halo saida, ba nonok no halo de'it. O fó hatene tiha ona ba ema autór krime sira, konserteza sira mós antisipa. Tanba ne'e, PNTL looos nein atu halo deklarasaun polítika katak agora ne'e ha'u la fó fatin," dehan Deputadu husi bankada Partidu Libertasaun Populár (PLP) ne'e, iha Parlamentu Nasionál, Kinta (19/09/19).

Nia akresenta, autoridade seguransa tenke iha polítika di'ak para bele deteta autór kriminozu sira.

"Autoriedade seguransa tenke iha polítika di'ak, hodi deteta no kaer autór kriminozu. Labele aban ba halo operasaun iha fatin ruma, kalan fó sai ona husi média katak aban ba halo operasaun iha fatin ida ne'e. Ida ne'e halo ema kriminozu sira ses-an husi fatin ne'e," Guntur afirma.

Nia mós husu atu lider PNTL labele halo polítika iha sosiedade nian leet. Nia dehan, PNTL iha dever obrigasaun atu asegura povu.

"Komandante sira, ba halo fali kampaíña polítika. Autoridade seguransa nunka mais ba halo polítika iha sosiedade. Sira nia dever obrigasaun oinsá atu antisipa krime ne'ebé mak mosu. Tenke koopera ho autoridade lokál sira, hodi sensibiliza sasan hirak ne'e. Mas, tanba ne'e mak ita nia  polísia ne'e la profisionál. Kuandu sira nia lider mak la  profisionál ona,  satán ninia elementu sira," Guntur hatete.

Published in Seguransa Defesa
Page 1 of 2
Darwin_Optic

Popular

Error: No articles to display

.

Contact us

Palapasu
Dili, Timor-Leste
+670 7723 4852
+670 7728 1698
http://www.tempotimor.com

Kalendariu Arkivu

« September 2019 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
            1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29
30            

Tempo Timor Networks

Online Counter