Deskonfia diplomata Timor Leste ne'e transfere osan estadu hamutuk $86.000 ba nia konta bankaria privadu. Osan ne'e governu, liu husi MNEK, transfere ba konta bankaria Konsuladu hodi uza ba atividade Konsuladu nian iha Sidney.
Funsionariu ne'e mós lori Konsuladu iha Sidney tama ba tusan nia laran osan la iha atu selu tusan tanba deve hela fasilidade ba apoiu serbisu Konsuladu nian.
Tuir informasaun husi fonte Tempotimor.com iha MNEK katak iha fulan Abril 2019, MNEK transfere osan hamutuk rihun US$86 ka rihun $119 dollar Australia ba konta bankaria Konsuladu TL iha Sidney.
Hafoin osan ne'e tama, fonte ne'e hatutan, husi fulan Abril to'o Juñu 2019, SMS transfere hotu osan estadu husi Konta Bankaria Konsuladu ba nia konta bankaria privadu.
"Husi Abril to'o Juñu osan sira ne'e nia transfere hotu husi Bankaria Konsuladu nian ba nia Account privadu," informa fonte ne'ebé husu atu labele piblika ninia identidade.
Fonte ne'e dehan, iha 26 Agostu, bainhira cek saldo iha konta bankaria Konsuladu nian, haree katak laiha doit metan ida iha laran.
"Osan Konsuladu Zero total," dehan nia.
Aleinde foti osan, funsionariu ne'e mós husik hela tusan ba Konsuladu TL iha Sidney.
Fonte ne'e dehan, SMS nia atetude ne'e halo halo konsuladu deve makina fotokopia besik rihun $4 dollar Australia, bill (tagihan) telefone besik rihun $12 dollar Australia, no multa karreta ofisial Konsuladu Jeral.
"To'o agora ema sei hakerek (karta) ba Konsuladu tanba kanselamentu osan insurance ba karreta ofisial Konsuladu."
Aleinde ne’e, funsionariu ne’e mós deve osan lubuk ida iha Australia no bainhira nia fila mai Timor Leste hafoin nia tempu serbisu remata, ema ba Konsultadu TL iha Sidney hodi sisi tusan ne’ebé nia husik hela.
Entretantu, kazu foti osan estadu iha Konsuladu TL iha Sidney akontese dala rua ona. Ba dahuluk komete husi diplomata ho inisial MdC ne’ebé halakon osan estadu kuaze rihun $72 bainhira hala’o nia knar iha tinan 2014.
Bainhira deteta kazu ne’e, iha 2016, MNEK bolu diplomata ne’e fila mai Timor Leste hodi submete ba prosesu justisa.
Liu husi prosesu julgamentu iha tribunal, ikus mai kondena katak diplomata ne’e komete duni sala no MNEK deside hodi hasai no nia tenke selu fila fali osan ne’ebé nia halo lakon.
Inspesaun ba Konsuladu La’o Hela
Tuir informasaun husi Ministériu Negosiu Estranjeiru no Kooperasaun (MNEK) Timor Leste, daudauk ne’e parte kompetente iha Kuartel Jeral MNEK iha Dili prosesa hela kazu deskonfia halo lakon osan iha Konsuladu Sydney nian ne’e.
“Iha Sidney, parte kompetente halo hela inspesaun, auditoria, atu haree loloos sala ne’e iha ne’ebé, tanba saida mak halo sala no medida saida mak presiza foti iha tempu oin. Ne’ebé auditoria la’o hela iha kapital sede MNEK,” informa Sekretariu Jeral MNEK Jorge Camoes ba Tempotimor, Sesta (11/10/2019).
Aleinde prosesu ne’e, nia hatutan, iha tempu badak nia laran MNEK mós sei haruka ekipa ida ba Sidney hodi haree kazu refere.
“Iha tempu badak, ekipa ida sei dezloka ba misaun (Konsuladu TL) fatin sira refere, liu-liu desloka ba Sidney par atu haree fila fali tanba saida mak akontese iha ne’ebá,” dehan nia.
Hafoin prosesu ne’e remata, Sekjer MNEK ne’e dehan, ministériu sei foti medida hasoru ninia funsionariu ne’e bazeia ba rekomendasaun husi parte kompetente.
“Ministériu sei foti medidas, enkamiña konforme rekomendasaun ne'ebe maka parte kompetente fo mai Ministériu ida ne'e,” dehan nia.
Nia Promete katak, "ami mos sei kontinua hadi'a sasan ne."
Mandati: Moe Boot ba Timor Leste
Deputadu husi Komisaun B Parlamentu Nasionál ne’ebé trata asuntu Negosiu Estranjeiru, Defeza no Seguransa, David Dias Ximenes Mandati konsidera kazu ida ne’e nu’udar moe boot ida ba Timor Leste.
“Ita moe mate, afinal iha ne’e ita tau ita-nia an ne’e leten aas ba maibé ita la konsege deteta irregularidade ne’ebé fatal tebtebes. Ida ne’e labele,” dehan Mandati ba Tempotimor.com.
Deputadu bankada FRETILIN ne’e dehan, loloos bainhira kazu ida ne’e akontese, parte Konsuladu tenke informa kedas ba MNEK no MNEK tenke hasai kedan orden hodi halo investigasaun.
“Ida ne’e la’os de’it tanba osan, maibé tanba hahalok. Ita bele dehan ida ne’e naok. Iha ita-nia kodigu penal burla ne’e krime.”
“Ida ne’e mentalidade aat. Ita separa tiha osan ho ema. Osan, kuandu la’os ita-nia mak ita foti ne’e bolu naok. See mak abitua naok, komete krime burla, ne’e ema, entaun ema ne’e karater la di’ak. Lalika haree ba kuantidade osan, maibé haree ba hahalok ne’e,” dehan deputadu ne’e.
Bainhira koalia kona-ba servi estadu, Mandati dehan, koalia kona-ba sentidu de pertensia no koalia mós kona-ba valor luta nia.
Tuir nia, TL konsege manan funu tanba onestu ba malu. Maibé daudauk ne’e valor ida ne’e mak lakon tiha ona.
“Valores ida ne’e mak agora ita laiha ona, tanba ita mosu ona ho paradigma osan, kiik-boot osan, entaun saida mak akontese? kuandu kiik-boot osan, ita moris ona iha luxuria, ikus mai monu ba hahalok aat ne’e,” nia dehan.
Deputadu ne’e dehan, hahalok ida ne’e labele husik no tenke prosesa duni tuir dalan justisa nian.
“Ha’u nu’udar deputadu ha’u hatene ona no ha’u sei ezije husi bankada no komisaun par investiga lalais. Ida kazu Korea Sul, ida fali iha Konsuladu Sidney. Ne’e tenkeser, ami sei la fó perdaun,” katak Mandati.
