Nia hatutan, situasaun ne’e halo ema hosi rai liur mak nafatin domina setor ekonómia iha Timor – Leste, tanba lei rejistu komersial mak sei fraku hela. Lei ne’e mós hatete katak, empreza ne’ebé mak rejistu iha teritoriu Timor – Leste konsidera nu’udar kompañia lokál. 

“Entaun, saida mak akontese satu dolar de’it mós sira foti hotu. Hosi NCB (National Competitive Biding), RFQ (Request for Quotation), ITB (International Tender Biding) mós sira foti hotu, halo oinsá mak ita bele ko’alia kona – bá dezenvolvimentu ekonómia se Timor oan sira la hetan buat ida,” Alberto levanta kestaun ne’e bainhira partisipa iha seremónia Kafé Dader ne’ebé organiza hosi Ministru Koordenadór ba Assuntu Ekonómiku Interinu atual Ministru ba Reforma Legislativa no Assuntu Parlamentar, Fidelis Manuel Leite Magalhães ho estrutura Kamara Komersiu no Indutria Timor – Leste iha Suai Room, Timor – Plaza, Comoro, Dili Sesta (02/08). 

Nia husu ba governu atu persija regula ema estranjeiru uja naran Timor oan ba rejista naran kompañia iha rai laran ne’ebé Timor oan rasik mós la hatene saida mak kompañia, no kompañia ne’e atu halo saida. 

“Ida ne’e ita persija regula atu nune’e, ema sira ne’ebé mai hosi rai liur uja Timor oan nia naran ne’e tenke iha kapital boot hodi mai fó moris ba Timor oan sira no kontribui ba dezenvolvimentu ekonómia iha rai laran, la’ós mai atu kasa fali osan iha Timor. Sira mai tenke investe la’ós atu aproveita hodi sakrifika fali Timor oan sira,” Alberto kestiona. 

Kestaun hanesan mós levanta hosi Vise Prezidente KKI - TL ba assuntu Finanseira no Bankaria atual diretora kompañia Nova Casa Fresca Unipessoal Lda, Hergui Luina Fernandes Alves katak durane ne’e Serbisu Rejistu no Verifikasaun Emprezarial (SERVE) mak halo rejistrasaun ba atividade mikro –negósiu to’o makro – negósiu. 

“Maibé, ita nia problema boot ida mak hahu hosi dolar ida mós oportunidade ne’e loke hotu ba ema hosi rai liur ne’ebé dalaruma sira utilija fali Timor oan sira hodi bele hetan asesu ba lisensa ida ne’e,” nia kestiona. 

Alumna hosi Universidade Teknolojia, Sydney ne’e katak atu kontrola kestaun ne’e, hosi KKI – TL hanoin katak, alem de rejista iha SERVE, ba mikro – negósiu sira presija mós ba rejista iha KKI – TL ho objetivu atu bele fasilita kontrolu katak sira ne’ebé hala’o ka sai nain ba atividade mikro – negósiu ne’e Timor oan duni, la’ós ba ema hosi rai liur. 

Hatan ba kestaun ne’e, diretor SERVE, Florêncio Sanches katak, ba atividade komersial ne’e lei ne’e hatete katak desde nia tama Timor hakarak kumpri lei sosiedade komersial mak ne’e . . . no foin lalai hatun tiha kapital hosi $5000.00 ba dolar ida, hafoin lei ne’e tama iha vigor, Banku Mundia no Nasões Unidas mõs protesta. 

“Agora maluk sira hosi tasi balun desde nia kumpri lei ne’e, nia bele estabelese nia kompañia iha Timor – Leste,” nia esplika. 

Nia hatutan, depois estabelese tiha, iha dekretu lei ida ne’ebé regula nia katak bele rejista ka la’e? Entaun, ba fali dekretu lei rejistu komersial ninian. Nia kumpri atividade komersial ninian, nune’e signifika katak nia bele rejista nia atividade ne’e iha teritoriu tomak. Iha fali dekretu lei ida katak, se nia bele rejista nia atividade kompañia tuir lei Timor nian, tuir fali nia bele ejerse nia atividade sira ne’e ka la’e, lei ne’e regula fali iha dekretu lei 34/2007. 

“Agora ita persija tan dekretu lei ida atu define ema estranjeiru sira ne’e atu hala’o sira nia atividade komersial iha ne’ebé, no mós define sira nia kapital ne’e tenke diferente ho Timor oan nian. Lei ida ne’e mak ita seidauk iha,” nia esplika.