Xefe Grupu Maneza Bé, Leopoldo Barreto hatete, bee-moos ne’e sai fatór importante ba ema no balada nia moris, maibé esforsu ne’ebé durante Governu halo atu fornese bee-moos la to’o ba ema hotu.
“Komunidade hamutuk uma-ka’in 67 mak tinan 20 ona sei asesu de’it bee mota la’o kilometru 4 mak foin bele lalin bee-moos husi mota ba uma uza ba hán no hemu ho nesidade sira seluk ida-ne’e sira enfrenta to’o agora”, dehan Lepoldo, iha salaun CNE, kinta (28/07).
Tanba ne’e iha Aldeia Sari, Suku Dotik, Postu Administrativu Alas, Munisípiu Manufahi asesu de’it bee mota ho distánsia dook mak lalin ba uma uza ba hán no hemu ho nesidade sira seluk.
Iha tinan 2019 liu ba problema lakon bebé-ida, bainhira inan feton iha ho oan ba mota laran, no inan feton bee hatur tiha bebé iha mota ninin.
“Bainhira inan ne’e hakfodak buka bebé halai ba uma haree laiha, entaun komunidade sira sai tomak buka tuir bebé ne’e be lori ba sikat iha mota okos iha bee laran liu oras ida nia laran rezulta bebé ne’e mate”, haktuir nia.
Ba kestaun ne’e dala barak komunidade ho autoridade lokál hato’o ba ministériu relevante maibé to’o agora Governu seidauk tau matan ba sira atu dada bee-moos ba komunidade nia uma.
“Problema sira ne’e kulpa no pekadu husi autoridade munisípiu SAS mai to’o nasionál, tanba xefe aldeia ho xefe suku halo proposta dala barak ona husu atu fornese bee-moos ba sira-nia hela fatin maibé laiha resporta to’o agora”, katak nia.
Diretór Yayaasan HAK, Sisto dos Santos hatete, durante ne’e monitorizasaun HAK nia ba komunidade sira iha área rurál barak mak konsumu de’it bee merak husi mota, hanesan iha Bibilo, Kraras iha Munisípiu Vikeké no Alas iha Munisípiu Manufahi, durante tinan 20 sira depende de’it ba bee-moos mak uza ba nesidade moris.
“Iha Alas ne’e komunidade sira uza de’it be mota mak konsumu ida-ne’e problema krusial tebes, tanba ne’e mehi Governu nia katak iha tinan 2030 komunidade iha Timor-Leste asesu hotu ba bee-moos ida-ne’e sei difísil”, dehan nia.
Ba kestaun ne’e, Prezidente Komisaun Ezekutiva BTL.IP, Carlos Peloi dos Reis promete, servisu BTL hahú halo ona lansamentu projetu iha munisípiu Baukau no Vikeké iha fim do anu ida-ne’e, posibilidade to’o iha tinan 2027 bele remata ona dada bee-moos ba kumunidade sira-nia hela fatin atu asesu bee neebé ho distánsia besik.
“Ita hahú esforsu ona atu halo lansamnetu ba projeitu hahú iha inisiu fim do anu atu halo manumensaun ba bee-moos sira iha teritóriu Timor laran tomak bele to’o iha tinan 2028 komunidade sita bele asesu hotu ona bee-moos”, esplika nia. (*)