Ministru Finansas (MF), Rui Gomes hatete, orsamentu retifikativu ne’ebé sira aprezenta ba Parlamentu Nasionál atu finansia medida hamutuk 13 ne'ebé mak inisia husi Governu.
“Ita propoin billaun $1.129, ida ne’e mak ita propoin ba ratifikativu. komponente ida boot liu mak kriasaun fundu ba veteranu sira ho montante billaun ida”, esplika Ministru Rui Gomes hafoin entrega lei orsamentu ratifikativu ba Prezidente Parlamentu Nasionál (PPN), Aniceto Longuinhos Guterres Lopes, iha PN, kuarta (27/04).
Ho proposta retifikativu OJE hamutuk billaun ida resin ne'e sei la ba foti dala ida de'it, maibé Governu sei husik iha fundu petrolíferu atu halo nia funan, no fazeadamente sei halo transferensia husi ninia retornu bainhira iha nesesidade.
“Atu klarifika de’it oituan katak, ratifikativu ida ne’e la book orsamentu nia estrutura, tanba estrutura tomak ne’e bazeia ba programa, ne’ebé aprezenta mai iha ne’e, PN atu tetu mak adisionál, suplemente no osan sira ne’e ita sei tau hamutuk iha dotasaun tudu Governu”, afirma nia.
Tanba sei iha medida ida ba liña ministeriál ne’ebé responsável ba ezekusaun, atu tranfere sai, pagamentu dollar $200.00 ba uma-ka’in sira iha fulan-dezembru ne’e, ministériu ne’ebé tutela mak ministériu Administrasaun Estatál (MAE), purtantu medida ida ne'e bainhira ezekuta mak Ministériu Finansas (MF) foin transfere sai osan sira ne'e.
"Purtantu ida ne’e iha dotasaun tudu Governu. Ida maneira ida kee evita dezorganiza programa ne’ebé estrutura ona”, hatete nia.
Iha tinan 2021 mós ezekusaun Orsamentu Jerál Estadu (OJE) iha tempu badak, fulan neen de’it maibé konsege ezekuta 74% husi billaun rua, ne'ebé atinje totál gastus billaun $1.4, ida ne’e ezekusaun real, no osan sira ne'e transfere no ezekuta iha konta bankária.
Dadauk ezekusaun orsamentu tinan fiskál 2022 la’o normál, no Orsamaentu Ratifikativu ne’ebé Governu propoin ne'e atu finansia medida importante sira, tanba hanesan públiku hotu hatene katak, momentu iha planeia katak Timor-Leste nia ekonómia ne’e rekopera no bele sa’e lalais.
Maibé realidade Timor-Lests monu iha krize boot ida iha 2020 ne’ebé ekonómia tuun ba (-8,6%), tanba ne'e agora presiza mantein kresimentu pozitivu ida ne’e ba oin.
Ba proposta retifikativa ne'e, Prezidente Parlamentu Nasionál (PPN), Aniceto Longuinhos Guterres Lopes hatete, sira-nia parte sei tau prioridade atu halo apresiasaun ba orsamentu retifikativu ida ne'e tanba konsidera orsamentu ne'e urjénsia.
"Orsamentu ratifikativu, orsamentu urjénsia entaun parlamentu tenke apresia uluk ida ne’e. Ne’ebé pedidu urjénsia ho prioridade ne’e apresia uluk, deside ona karta urjénsia, aprova mós kalendáriu. Entaun tuir kalendáriu ne’e mak meza sei baxa ba komisaun espesializada sira hodi hala’o tuir prosesu baibain”, dehan nia.
Ba orsamentu nia prosesu baibain tenke iha audiénsia ho liña ministeriai hotu, maibé kazu ida ne’e liña ministeriál ka ministériu ne’ebé sofre alterasaun ka iha adisionál ruma karik, sira mak hetan konvokatóriu atu halo audiénsia.
"Depois de audiénsia hanesan baibain, iha relatóriu, pareser Komisaun C (Finansas Públika) sei aprezenta mai plenária. Ne’e tanba orsamentu ratifikativu, se plenária deside urjénsia mak parese sei la hanesan ho baibain ona, loron tolu ba jeneralidade no dez dias ba espesialidade. Maibé tanba ho karatér urjénsia parese loron ida ka loron ida ho balun ba jeneralidade, loron tolu ka haat ba espesialidade”, afirma nia.
Tanba Parlamentu Nasionál ho Governu iha entendimentu ida katak, lei Orasamentu Ratifikativu ne’e hetan promulgasaun husi Prezidente Repúblika atuál, tanba ne'e PN mós tenke ajusta ninia kalendáriu labele liu 20 de maiu 2022, tanba PR atuál nia kompeténsia atu promulga lei ne’e to’o de’it 19 de maiu 2022, tuku 23:59. (*)