“Ha’u agradese ba Estadu no povu Timor-Leste ne’ebé fó ona onra ba Max”, dehan Espoza Max Stahl, Ingrid Bucens, iha serimónia funebre Max Stal iha Semitériu Santa Crúz, Sesta (17/12).
Bainhira atu hakotu iis iha Ospitál Brisbane-Austrália, lider nasionál sira, hanesan Kay Rala Xanana Gusmão, José Ramos-Horta, Marí Alkatiri, Francisco Guterres Lú-olo, Taur Matan Ruak sempre halo kontaktu ba Max Stahl hodi ko’alia no fó korajen.
Ho memória ne’ebé iha, Família Saudozu Max Stahl konsidera Rate Santa Crúz la’ós importante de’it ba istória Timor-Leste nian iha funu ba ukun rasik-an, maibé mós importante tebes bá Max Stahl nia moris tomak.
Tanba akontesimentu maskre iha loron 12 Novembru tinan 1991, Max Stahl hatudu nia respeitu ba povu Timor-Leste hodi inspira liután sentidu moris ba oin.
Hafoin rezultadu konsulta popular (referendu) iha loron 30 augustu 1999, militar Indonézia hamutuk milisia sira obriga Max Stahl ho nia maluk jornalista-sira atu husik ona Timor hodi ba fali sira-nia horik fatin, maibé Max rasik deside halai sa'e ba foho hamutuk ho povu Timor.
Husi ida ne'e hatudu katak, saudozu Max Stahl hela iha Timor-Leste, no hahú fahe nia moris ho povu Timor-Leste, durante hasoru terus no susar no konsege fanun mundu tomak nia atensaun liuhusi nia filme.
Nune'e iha tinan 2003 nia fila mai Timor-Leste atu moris no hela metin iha ne'e ho mehi foun ida atu hari’i arkivu Audiovizuál hodi prezerva no konserva istória nasaun foun nian, arkivu ne’e koñesidu ho Sentru Audiovisual Max Stahl Timor-Leste (CAMSTL).
Iha ne'e, Max Stahl hasoru funu naruk ba kankru iha kakorok durante tinan 10 nia laran, ne’ebé sempre halo tratamentu saúde iha li’ur, maibé Max Stahl nunka husik Timor-Leste.
Nune’e mós, iha fulan-Novembru bainhira Max Stahl labele ona atu ko’alia tanba kankru ne’ebé nia sofre, maibé ho aten brani Max Stahl Tatoli ba nia Espoza Ingrid Bucens hodi dehan (Ha’u-nia lian sei moris iha ha’u-nia filme sira).
Maske sofre moras kankru iha kakorok, maibé Max Stahl esforsu tebes atu halo buat hotu atu haburas no ka’er metin CAMSTL, tanba CAMSTL hanesan prezente Max Stahl nian ba povu Timor-Leste.
Enkuantu Eroi Max Stahl mate husik hela família no feen-kaben Ingrid Bucens no oan na’in-haat, feto ida no mane tolu Beng, Barnabe, Leo no Malin.
Max Stahl hakotu iis iha Ospitál Brisbane-Austrália iha loron 28 fulan-outubru, tanba sofre moras kankru iha kakorok durante tinan 10 resin.
Nune'e iha loron 15 fulan-dezembru família Max Stahl deside lori nia Akudesan mai iha Timor hodi halo’ot iha semitériu Santa Crúz, tuir saudozu nia hakarak hafoin misa requiem iha Igreja Santo António Motael.
Desizaun atu halot Saudozu Max Stahl nia sinza iha rate santa krus ne'e la’ós desizaun Estadu Timor-Leste ka família, maibé ne'e desizaun husi Max Stahl rasik.
Tanba Max rasik lakohi família atu ba halot iha nasaun Inglaterra, Suesia, Austrália no nasaun sira seluk, maibé hakarak de’it iha Santa Cruz fatin nia hasai filmajen ne’ebé lori luta joven nian ba mundu.
“Max rasik mak husu atu lori nia mai haloot iha rate Santa Crúz bainhira nia tempu to’o ona. Tanba antes ne’e nia tula povu Timor-Leste nia moris ho liberdade iha ninia kabás, entaun nia hakarak fila mai hamutuk iha ne'e”, dehan nia. (*)