Login to your account

Username *
Password *
Remember Me

Kondisaun Defisiénsia La Hamate Vontade Leonito Buka Moris

Defisiénsia Matan, Leonito da Costa Carmone (35), fa'an hela sasan iha dalan. Defisiénsia Matan, Leonito da Costa Carmone (35), fa'an hela sasan iha dalan. Foto Tempo Timor

Tempotimor (Dili)-Kondisaun fiziku la hamate ema ida nia votade atu esforsu hodi hadi’a nia moris, tanba problema fiziku ne’ebé la normal maibé hanoin iha nafatin oinsá bele la’o hodi buka maneira sustensa-an.

Hanesan Leonito da Costa Carmone (35), nu’udar defisiénsia matan husi Munisípiu Likisá ne'ebé mak mai hela iha Munisípiu Dili, hala'o nia negósiu ho nia mehi ida hakarak mós moris di’ak hanesan ho ema seluk maske difísil atu la'o ba buka moris.

Tanba nu’udar ema moris iha mundu, tantu ema ho kondisaun defisiénsia ka ema normál, sempre iha hanoin ida buka osan hodi goja moris ne'ebé di'ak, molok termina jornada moris nian iha mundu.

Dala barak ema hasoru no haree, maibé seidauk hatene, tanba saida mak Leonito da Costa Carmone hakarak la’o nafatin iha Dili laran?, maske ho kondisaun defisiente matan, maibé ho hanoin no objetivu ida ne’ebé obriga Leonito la’o mak oinsá bele hadi’a Moris hanesan ho ema seluk.

Ho mehi ne’ebé aas Leonito deside hodi tara pasta ida iha oin, ho nia liman karuk kaer hela sigaru ho pulsa, no lima loos kaer aitonka oan ida

hodi koko la'o neneik tuir estrada, ba fa’an nia sigaru ho pulsa, iha Dili laran.

Maske kondisaun defisiénte matan la haree ba buat hotu, maibé Leonito nunka preokupa no dehan rende ka lakon esperansa atu buka osan tanba osan importante ba nesesidade moris loroloron.

Bainhira dada lia ho jornalista www.tempotimor.com iha Estrada diresaun Kuluhun ba Bidau, loron sábadu (26/02), Defisiente Matan, Leonito da Costa Carmone konfesa, esforsu ne’ebé halo desde tinan 2019 to'o ohin loron, kontinua hala'o atividade negósiu tanba nia laiha ona dalan seluk atu hetan osan hodi sustenta moris.

“Tanba ida ne'e osan ba ita-nia nesesidade, pois ita hakarak goza buat ne'ebé mak di'ak ba ita-nia moris, importante mak osan ne'e, entaun maske hakur estrada, bele hasoru karreta, motorizada, dala ruma valeta kuak bele barak, e motorizada para barak-barak, ha'u buka meius para tenke la'o, oinsá mak hakur estrada, maibé hakuur mak tenke neneik, la'o ho sentimentu (perasaan) ne'e mak foin bele hetan buat di'ak ba ita-nia moris”, dehan nia ho oin ne’ebé triste.

Leonito da Costa Carmone, ne’ebé moris iha loron 20 fulan-dezembru 1986, iha aldeia Libu-Wae, Suku Darlete, Postu Administrativu Likisá, Munisipiu Likisá, hafoin mai hela Dili iha tinan 2009.

Dadauk ne’e, Leonito hela iha kost, kada loron sempre la'o, hahú husi tuku 8 no fila uma iha tuku 2, hafoin kontinua sai fali iha tuku 3 to'o fali tuku 12 kalan mak fila uma.

Babain Leonito sempre la’o ain husi área Bekora to'o palásiu no Pantai Kelapa, no loron ida mai fali, husi Bekora to’o Bidau nian hafoin sa'e fali bemo zeo 10 ba tun iha Aitarak Laran, hafoin la'o ba mosu iha Hudi Laran.

“Fa’an sasán hanesan sigaru ho pulsa de'it, uluk ne'e fa’an loron bele hetan 15 dolar, e agora ne'e kan sigaru LA tanba karun ona, ema hanesan ladun sosa, ema hobi liu mak Surya ho pulsa de'it”, informa nia.

Leonito ho kondisaun ne'ebe defisiente matan maibé nunka dehan tauk atu la’o ba buka moris, tanba ho naoin ida bainhira tauk karreta ho motoriza, tauk kondisaun ne'e, se mak atu ajuda fali.

Atividade fa’an sigaru ho pulsa ne'e Leonito hahú ho sigaru LA slop ida no pulsa 10 dolar nian to’o Ohin loron konsege sosa tan sigaru Surya Bal, L.A Bal, Marlboro Bal atu fa’an nafatin tuir dalan.

“Osan sira ne'e uza ba sustenta nesesidade, selu kost 30 dolar, tanba ha’u mesak mak hela uma kost, no bele ajuda ba ferik iha foho, hodi hola sasán tau iha uma laran, hodi hadia uma”, hatete nia.

Maibé iha buat balun ne'ebé mak falun hela iha Leonito nia fuan, tanba tinan barak lakon nia aman João da Costa Carmone ne'ebé fila hikas ona ba mundu seluk (mate) no inan Filomeno da Silva Carmone ne’ebé sei hela iha Likisá ho kondisaun ferik.

Leonito ho kondisaun defisiénsia iha Feton ida, ne'ebé agora hari’i uma-kain ona ho oan ida, dala ruma mós hetan ajuda husi nia feton maibé ajuda tuir kbi’it ne'ebé sira iha.

“Família ho Pasiénsia Kuidadu Ha'u To'o Boot”

Leonito da Costa Carmone, bainhira nia moris mai liu fulan 10, nia matan ne'e hahú mean no bubu, hafoin liu semana rua-resin lori ba Ospitál iha Likisá Vila, hodi halo tratamentu, maibé laiha rezultadu no tau aimoruk mós matan nakloke, rán sai, hahú la haree buat ida to’o agora.

Entaun ho situasaun ne'e, Leonito nia mama konsege buka meiu tun sa'e aimoruk hodi tau mós labele, entaun deside lori fali nia ba halimar iha uma de'it, “hahú ida ne'e sira pasiénsia kuidade komesa husi ki'ik to'o boot”.

Iha 1998, doutór espesiál Indonézia nian mós mai Lahane ne'eba mós labele, no iha 2000, família sira lori ba doutór espesiál husi Amerika mós labele, nomós doutor husi Austrália nian ne’ebé mai mós labele hotu ona, entaun la konsege di’ak no fila ba halimar iha uma de'it.

Momentu ne'eba, família ho fuan boot hodi kuidadu Leonito halimar de'it iha uma, to'o iha tinan 2003 ne'e Leonito komesa hetan esperiénsia barak kona-ba relijiaun protestan, no simu maromak nia liafuan, oinsá mak hetan moralidade, hetan edukasaun.

Maske uluk sai hanesan diriji koru (kanta) iha igreja, tanba ne'e iha 2003 ne'e sarani iha Igreja Protestante, liu tiha tinan ida, husi pastor sira hanorin biblia ba Leonito ne’ebé komesa hatene, komesa sai dirijente koru kanta iha igreja, toka orgaun, viola, maske ho kondisaun defisiente matan.

Ho nune'e to'o iha tinan 2008, Leonito simu informasaun, katak iha Dili komesa loke vaga treinamentu ba ema difisiénsia, oinsa bele asesu ba servisu, no asesu ba edukasaun, nomós asesu ba lee no hakerek, buat hothotu.

“Entaun ha'u mós kontente ho ida ne'e, entaun ha'u ko'alia ba señor pastór sira iha ne'eba, agora ha'u husik ona igreja, bele fó fatin ba ema seluk, toka ba, halo diriji ba, ha'u bele buka ha'u-nia futuru, imi iha ne'ebá orasaun tulun ha'u de'it”, esplika nia.

Ho ida ne'e, iha tinan 2009 hahú tuir treinamentu iha asrama toko Lulin Ermera, komesa hakerek hatene, le hatene, hotu, kontinua ba fali Bobonaro, komesa hakerek buat hothtou hatene hotu, filafali mai Dili.

Bainhira filafali mai Dili tuir treinamentu iha 2010, obrigadu, bele sai treinadór iha Organizasaun East Timor Blind Union (ETBU) hodi hanorin filafali kolega sira ne'ebé defisie matan sira ne'ebé mai husi munisípiu.

“Ha’u hanoin iha Dili fulan-tolu (Abril to'o juñu 2010), e tama fali fulan-jullu 2010, test filafali, ha’u ba hanorin fali iha Maliana komesa iha fulan-agostu to'o Novembru 2010”, hatete nia.

Ho ida ne'e, Leonito mós kontinua estuda filafali tán iha Dili, no iha 2013 konsege sai fali husi Organizasaun East Timor Blind Union (ETBU) ba fali iha organizasaun Asosiasaun Halibur Defisiénsia Matan Timor-Leste (AHDMTL), nune'e mós sai treinadór komesa iha 2013 to'o 2015.

Hafoin tama fali iha 2017, nia simu fali kna’ar nu’udar Admin Lojistik, to'o iha 2018 para fali hodi deside deside hala'o de'it negósiu provizóriu hodi hein servisu seluk.

“Maibé agora mak ha’u planu hela, mai filafali iha ETBU, planu atu servisu tanba agora orsamentu husi Estadu mak seidauk aloka mai ETBU, ne'e mak semanatara ha’u sei hala'o hela ha'u-nia negósiu hodi buka moris”, konta Leonito. (*)

Rate this item
(1 Vote)
Last modified on Saturday, 26 February 2022 16:55
Tempo Timor

Ho hakraik an Tempo Timor hato'o komprimentus ba laitor sira katak, Jornal Tempo Timor hahu mosu iha imi le'et atu fasilita informasaun ba imi. Tamba ne'e ami presiza ita boot sira nia tulun atu ekipa jornal ne'e nian bele halao servisu jornalismu ho didiak.

Jornalista Jornal Tempo Timor, bandu atu hetan envelope ka sasan ruma husi fontes informasaun sira.

www.tempotimor.com
Darwin_Optic

Popular

Error: No articles to display

.

Contact us

Palapasu
Dili, Timor-Leste
+670 7723 4852
+670 7728 1698
http://www.tempotimor.com

Kalendariu Arkivu

« March 2024 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
        1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31

Tempo Timor Networks

Online Counter