Login to your account

Username *
Password *
Remember Me

Tempotimor (Dili) – Timor-Leste, ohin, Sesta (20/09/19) komemora tinan ruanulu prezensa misaun INTERFET iha Timor-Leste, hodi fó seguransa no liberdade ba povu Timor-Leste depois Konsulta Populár iha 1999 liubá. Maibé, iha komemorasaun tinan 20 ne'e, laiha prezensa husi povu kiik sira.

Iha serimónia komemorasaun tinan 20 prezensa misaun INTERFET ne'e, povu balun ne'ebé iha fuan boot hodi partisipa iha Timor-Leste nia gratidaun ba misaun INTERFET ne'e. Maibé, povu balun tenke hela iha moru liur, hanesan momentu sei iha torturasaun nia laran ne'ebé hateke de'it husi besi nia leet.  

Observasaun husi tempotimor.com katak, povu barak la partisipa maske prezensa misaun INTERFET iha Timor-Leste ba povu nia sofrimentu ne'ebé hetan torturasaun maka'as husi militar indonézia iha tinan 1999.

Tempotimor (Dili) Komunidade sira iha kapital Dili ne’ebé durante ne’e hakiak animal, liu-liu fahi, lamenta ho Ministériu Agrikultura no Peska (MAP) ne’ebé tuir sira sei dukur hela tanba la halo asaun bainhira animal ne’ebé komunidade sira hakiak moras no mate.

Iha inisiu fulan Setembru, komunidade nia fahi lubuk ida mak hetan ataka husi moras no la konsege atu kura.

"Moras fahi nian ne'e durante semana rua resin ona. Bainhira moras ona, fahi ne’e mate. Ha’u-nia fahi kuaze 20 resin mak mate ona,” informa Komunidade Aldeia 03, Suku Fatuhada, Dili, Raimundo da C. Pinto, Kinta (19/09).

Nia dehan, prosesu hakiak fahi ne’e naruk, gasta tempu no osan, tan ne’e bainhira MAP la halo asaun ruma sei fó impaktu mós ba sira-nia moris.

Tan ne’e, Raimundo husu ba parte ne'ebé halo kontrolu ba animal atu bele halo prevensaun lalais ba fahi sira ne'ebe moras. 

“Se la’e fulan ida ka rua tan mai, fahi ne’e mate estraga hotu,” dehan nia.

Komunidade seluk ne’ebé hela iha eis Merkadu Komoro, Aurelia da Silva hatete, fahi moras ne’e kleur ona, maibé MAP seidauk halo asaun ruma.

“Ami husu ba ekipa MAP nian atu tuun mai hodi kura no halo prevensaun ba moras ne’ebé kona ami-nia animal,” nia husu.Komunidade seluk ne’ebé hela iha area Tasi Tolu, Natalino Brito, informa, durante semana ida nia laran, nia fahi ualu (8) mak mate ona tanba moras.

“Ohin ida mate, aban ida mate tan, bainrua ida tan, ne’ebé lorloron mate troka malu de’it. Ami koko buka aimoruk hodi sona, maibé la konsege salva,” dehan nia.

Ba fahi hirak ne’ebé mate, Natalino dehan, nia deside hodi hakoi de’it tanba tauk moras husi fahi ne’e bele hada’et fali ba ema.

Entretantu, tuir informasaun ne’ebé tempotimor.com hetan, kazu fahi moras akontese kuaze iha kapital Dili tomak. Komunidade balun deside hodi oho ninia fahi hodi haan no fa’an bainhira fahi refere hatudu ona sintomu moras.

Tempotimor (Dili) – Ministériu Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun (MNEK), Deonísio Babo Soares hetan ona sinál di'ak husi Palásiu Prezidensiál Bairru-Pite, kona-ba lista embaixadór sira ne'ebé to'o agora pendente no durante ne'e sai polémika.

“Prezidente Repúblika (PR) laiha intensaun atu impede ka la fó tomada posse. Tanba ne'e, interese estadu nian, ne'ebé ha'u hetan kedas ona garantia husi Xefe Estadu katak ne'e la'ós intensaun husi PR nian, atu impede ema ruma. Maibé, hanesan Xefe Estadu nia iha dever konstituisionál atu fó hanoin ba Governu nomós ba ministru," MNEK informa ba jornalista bainhira remata sorumutu ho PR, Kinta (19/09/19).

Nia dehan, iha sorumutu ho PR ne'e, nia relata lalais de'it situasaun atuál. Depois, nia mós rona xefe estadu ninia hanoin sira uluk ne'e. “Halo tiha ajustamentu uitoan no ajustamentu ne'e sei hato'o fali ba Konsellu Ministru (KM) para aprova, depois sei haruka fali ba Palásiu Prezidensiál atu prosesa,” MNEK hatete.

Desizaun ne'ebé di'ak no klaru liu, tuir Babo, PR sei komunika diretamente ho Xefe Governu. Tanba, PR nu'udar Xefe Estadu, inklui lider máximu diplomásia Timor-Leste nian mak tenke aprova embaixadór sira.

“Entaun PR maka tenke aprova. Ne'ebé sei lori mai maka PR dehan katak tenke muda fali, tenke ajustamentu fali, ida ne'e sei rona no sei halo tuir. Tanba, ida ne'e ba interese estadu nian," Babo akresenta

Lista ne'ebé Governu submete ba PR hamutuk 16, depois na'in tolu maka simu ona pose. Restu seidauk simu pose.

Tempotimor (Dili) – Parlamentu Nasionál liuhusi Orsamentu Privativa aloka tan orsamentu atu hola tan karreta foun 12 ba deputadu foun sira hamutuk US$ 492.000.00.

"Kalkulu ne'ebé iha, deputadu sira ne'e eleitu fali husi lejislasaun datolu nian, ne'ebé uza nafatin Toyota Prado anterior, deputadu sanulu resin walu de'it. Hanesan CNRT iha 9, Fretilin iha 8 no PD 1.  Entaun aumenta tan karreta 35 ne'ebé iha prosesu hela ne'e, hela deputadu sanulu resin rua mak karreta seidauk iha. Tanba ne'e, mak iha planu orsamentu 2020 inklui nafatin karreta 12, " dehan Prezidente Parlamentu Nasionál, Arão Noé de Jesus da Costa Amarál iha PN,  Kinta (19/09/19).

Nia akresenta, orsamentu 2020 nian ne'e, kada karreta ida ho nia presu US$41.000. Entaun, totál husi karreta sanulu resin rua ne'e hamutuk US$ 492.000.00.

Alende ne'e, karreta 35 ne'ebé iha tinan 2019 aloka orsamentu, iha ona prosesu laran. "Prosesu sosa karreta foun, Sekretária Jerál Parlamentu Nasionál nian asina tiha ona kontratu ho kompañia iha semana kotuk no agora iha prosesu kompañia ne'ebé hola. Tuir akordu katak, durante iha loron 45 kompañia hatama ona kareta mai," dehan Arão.

Nia akresenta, orsamentu ne'ebé Parlamentu Nasionál aloka ba hola karreta foun ba deputadu sira ne'e, hamutuk ba kareta 35.

"Orsamentu 2019 nian, ne'ebé aloka ba kareta hamutuk 35. Kada karreta ida ho nia folin US$41.000, ne'ebé oras ne'e iha hela prosesu. Ami hein de'it para kompaña kumpri kontratu ne'ebé estabelese ona entre loron 45 nia laran bele lori mai. Tanba deputadu barak mak agora sei uza transporte privadu," dehan Arão.

Entretantu Xefe Bankada CNRT, Duarte Nunes katak, karreta ne'ebé mak iha ona prosesu hodi hola ba deputadu sira ho marka Pajero Sport.

Tempotimor (Dili) – Diretór Ezekutivu SERVE, Florencio Sanches hatete to'o fulan Jullu 2019, SERVE rejista ona emprezáriu hamutuk 26.000 ne'ebé hala'o atividade komersiál iha Timor-Leste.

"Husi totál ida ne'e, emprezáriu internasionál ne'ebé mai loke ona sira-nia sukursál, hamutuk 104. Entaun, ita halo komparasaun ho emprezáriu nasionál sira nia la to'o pursentu ida no rua," informa Florencio Sanches iha ninia knaar fatin, Villa Verde, Kinta  (19/09/19).

Sanches esplika, públiku ne'ebé dehan katak emprezáriu internasionál mak domina Timor-Leste, maibé bazeia ba baze dadus, emprezáriu internasionál iha de'it 104 husi 26.000 totál emprezáriu.

"Tuir baze dadus ofisiál ne'ebé iha, hatudu katak ema estranjeiru ne'ebé mak na'in ba kompañia iha Timor-Leste ne'e, iha de'it 1.500. Kompara ho Timoroan mak na'in ba kompañia 25.000.  Signifika  katak emprezáriu Timoroan mak domina. La'ós emprezáriu estranjeiru ka ema estranjeiru," Sanches afirma.

Nia dehan, iha implementasaun ba atividade komérsiu iha territóriu, mézmuke Timoroan mak domina %90 iha rejistu komérsiu, maibé ezerse atividade ekonomia ne'e ema estranjeiru.

“Mézmuke emprezáriu Timoroan domina iha rejistu, maibé sira laiha kapitál atu ezerse sira-nia atividade komersiál. Agora, estranjeiru sira iha kapitál boot para atu ezerse sira-nia atividade ekonomia diretamente," nia esplika.

Tuir nia,  emprezariu internasionál ne'ebé barak liu iha Timor-Leste mak husi Indonézia no Xina. Maski nune'e, parte Europa mós iha.

Tempotimor (Dili) – Komunidade Suku Madohi, liuliu sira ne'ebé hela iha Aldeia Anin-Fuik, Aldeia 7 de Setembru no Aldeia Rosário, husu ba estadu atu bainhira hasai populasaun husi rai estadu nian, presiza halo uluk registrasaun.

“Komunidade iha intensaun atu kontribuisaun ba dezenvolvimentu Timor-Leste nian. Maibé, presiza mós konsiderasaun husi estadu no Governu,” hatete komunidade Silveiro da Costa iha Sede Aldeia Anin Fuik, Beto, Dili, Kinta (19/09/2019).

Nia dehan, prosesu atu halo registrasaun ba komunidade ne'ebé okupa rai estadu nian ne'e, tenke kria uluk enkontru, atu ema hotu bele hato'o nia hanoin. Hafoin foti desizaun hodi hasai komunidade husi rai estadu. “Labele uza fali sistema radikál para mai hasai, halo ema hotu la satisfeitu," nia afirma.

Tuir Silveiro, bainhira Governu hasai komunidade tenke ho dignu. Atu nune'e, komunidade labele sai vítima ba prosesu dezenvolvimentu ne'ebé la'o iha rai laran.

Entretantu, reprezentante Diresaun Sistema Nasionál Cadastro (SNC), Felicidade M. Ximenes afirma, iha prosesu atualizasaun ida ne'e atu fahe informasaun kadastrál anteriór nian ba komunidade sira.

"Ohin ami mai fó informasaun ba komunidade sira iha Suku Madohi, Posto Administrativu Don Aleixo. Liuliu iha Aldeia tolu hanesan Anin Fuik, 7 de Setembro no Rosário ne'ebé hela iha rai estadu nian, atu bele halo registrasaun hodi estadu bele hatene uma-kain hira mak durante ne'e okupa," Felicidade hateten.

Ho ida ne'e, tuir Felicidade, prosesu alargamentu ba Aeroporto ne'e la'o, sei hasai populasaun sira ne'ebé okupa rai refere tuir lei no sistema ne'ebé iha ona.

Maski nune'e, komunidade sira ne'ebé hetan afetadu husi rai estadu, seidauk klaru tanba foin mak halo prosesu rejistrasaun.

Tempotimor (Dili) – Orsamentu Privativa (OP) Parlamentu Nasionál hetan ona aprovasaun ho rezultadu a favor 34, kontra 11 no abstensaun 5 iha dezisaun finál global. OP ba tinan 2020 ne'e, aprova ho montante millaun $16.486,896.

“Ha'u vota kontra ho sentidu responsabilidade. Governu fó envelope fiskál millaun $14, labele halo fali ba millaun $16,” afirma deputadu Antoninho Bianco, Kuarta (18/09/19) iha Parlamentu Nasionál depois plenaria.

Nia dehan, ida ne'e indisiplinadu. “Tanba, envelope fiskál Governu ne'e tuir loloos prevalese imi,” Bianco kestiona.

Husi bankada hanesan ho deputadu Bianco, deputadu José Soares deside vota abstensaun. Nia dehan, razaun vota abstensaun tanba presiza hadi'a. “Governu fó osan millaun $14, to'o iha Parlamentu Nasionál sa'e ba millaun $16. Ida ne'e, presiza hadi'a,” José esplika.

Tuir Prezidente Parlamentu Nasionál, Arão Noé de Jesus Amarál hatete, orsamentu totál ba Parlamentu Nasionál hamutuk millaun $16.486.896 ho nia diskrisaun fahe ba kategória lima: Saláriu  Vensimentu $5.945.229, Bens Servisu $8.271.276, Kapitál Menór $1.16,391, Kapitál  Dezenvolvimentu 80 mil no transferensia públika $1.174 mil.

Iha fatin hanesan, deputadu Luis Roberto haktuir ho orsamentu ne'ebé aprova ona hodi bele fasilita deputadu nain 65, inklui mós funsionáriu Parlamentu Nasionál sira.

"Bankada KHUNTO vota a favor ba Orsamentu Privativa Parlamentu Nasionál, hodi bele fasilita deputadu no funsionáriu inklui tékniku sira hotu hodi dezenvolve orgaun soberanu ne'e ba futuru," Luis dehan.

Rezultadu aprovasaun ba votasaun finál globál ne'e mak; afavor 34, kontra 11 no abstensaun 5.

Antes ne'e, Parlamentu Nasionál iha loron hirak liubá aprova iha debate jeneralidade Orsamentu Privativa ba Parlamentu Nasional hamutuk millaun $ 17.9. Maibé, iha finál global, PN aprova de'it millaun $16 resin.

Tempotimor (Dili) –  Durante ne'e, Rejiaun Administrativa Espesiál Oekusi-Ambeno (RAEOA) ho Zona Espesiál Ekonomia Sosiál Merkadu (ZEESM) rekolla ona taxa rejionál hamutuk Millaun $32.

"Reseita hirak ne'e, mai husi Alfandega, EDTL, impostu bainhira sasan sira tama no projetu hirak ne'e hotu mak hamutuk millioens 32 ba kofre rejionál," dehan Prezidente Interino RAEOA ho ZEESM, Arsenio Paixão Bano iha Ministériu Finansas, Aitarak Laran, Dili, Kuarta (18/09/10).

Kona-ba taxa husi Aeroportu Internasionál Rota do Sandal, Bano rekoñese seidauk boot. "Kobre, mas seidauk maka'aas. Ita foin hahú ne'e kobre uitoan," nia dehan.

Tuir Bano, aeroportu internasionál la'ós buat ida fasil. Presiza prepara buat barak. “Sertifikadu de'it ami seidauk iha. Ida ne'e preokupasaun ida mós husi Governu sentrál nian. Tenke halo hotu sertifikasaun internál no sei deskute ho  Administrasaun Aeroporto no Navegasaun Aeréa Timor-Leste (ANATL),” Arsenio esplika.

Aeroportu Rota do Sandalo nu'udar aeroportu ho estandar internasionál ne'ebé hetan inagurasaun iha loron 17 Junu 2019.

Tempotimor (Dili) – Maski tinan rua ona autoridade munisípiu estabelese, maibé seidauk hetan valór  husi Governu Sentrál (GS).

Prezidente Autoridade Munisípiu Baucau (PAMB), Antonio Guterres konsidera Governu Sentrál (GS) halo ona diskriminasaun no kompetisaun ho munisípiu.  

“Problema ba ami, mak oinsá dudu desentralizasaun iha kraik para bazeia ba programa Governu nian katak, fazeadamente la'o tuir dalan. Maibé, ami la'o tiha ona iha deskonsentrasaun no agora iha desentralizasaun territorial ona,” dehan Antonio Guterres ba jornalista iha Ministériu Finansas, Aitarak Laran, Dili, Kuarta (18/09/19).

Tuir PAMB ne'e, se la instala kondisaun mínimu iha munisípiu para muda kondisoens populasaun nia moris, autoridade sei hetan de'it saláriu no vensimentu, bens no servisu transferensia públika. “Ne'e mak naran ami autoridade munisipál. Autoridade ida ne'ebé?” PUMB ne'e afirma.

Antonio promete, sei hasoru malu ho Governu Sentrál hodi husu klarafika bainhira mak Governu Sentrál  fó fiar ba autoridade munisípiu sira.

"Tinan ida ne'e, ami hakarak koko. Tempu to'o ona, oinsá mak Governu Sentrál fó fiar ba Prezidente Autoridade Munisípiu sira. Liuhosi fiar ne'ebé mak akordu organik entre dia 1 Setembru 2016 ne'e la'o, no reprezenta ona Governu Sentrál iha kraik," nia esplika.

PAMB mós husu atu Governu Sentrál labele kompete ho Governu lokál.

Tempotimor (Dili) – Reprezentante Partidu Libertasaun Populár (PLP) iha Parlamentu Nasionál (PN), Maria Angelina Sarmento hatete, polítika PLP nian hodi halakon pensaun vitalisia mak seguransa sosiál.

"PLP nia hanoin ne'ebé mak ideál liu halakon tiha pensaun vitalisia ne'e mak seguransa sosiál. Tanba seguransa sosiál ne'e, ita bele dehan hatuur ona seguransa sosiál ba ema hotu ne'ebé la haree ba nia kargu ka ema importante liu iha nasaun ne'e. Entaun, nia previlejiu liu. Maibé, seguransa sosiál ne'e ko'a o nia saláriu bainhira iha ona tempu reforma. O iha direitu foti fali o nia osan ne'e," dehan Maria Angelina Sarmento iha Parlamentu Nasionál, Tersa (17/09/19)

Tuir nia, lei pensaun vitalisia agora ein vigor hela. Maibé, deputadu tuan sira mós prontu ona atu kontribui ho AMP nia polítika.

"Lei pensaun vitalisia agora ein vigor hela, mas ha'u hanoin deputadu tuan sira prontu atu kontribui. Tanba, ida ne'e parte ida hotu husi AMP ninia komprimisiu inklui mós PLP nia komprimisiu," dehan Angelina.

Tuir Vise Prezidente Parlamentu ne'e, durante iha PN halo ona komunikasaun informál ho deputadu tuan sira, hodi halakon pensaun vitalisia no hotu-hotu apoiu de'it rejime kontribuitivu seguransa sosiál, ne'ebé hamosu justisa sosiál  ba ema hotu.

Nia akresenta, eis deputadu sira ne'ebé hetan pensaun vitalisia agora reduz ona ba pursentu 60%.

"Eis deputadu sira ne'ebé hetan pensaun ne'e halo redusaun ba % 60. Entaun se deputadu efetivu nia salariu mak US$ 1.600, entaun husi US$ 1.600 ne'e mak % 60 ba eis deputadu sira ne'ebé agora ne aplika hela % 60 ne'e, la'ós % 100 hanesan ho deputadu atual sira," dehan Angelina.

Darwin_Optic

Popular

Error: No articles to display

.

Contact us

Palapasu
Dili, Timor-Leste
+670 7723 4852
+670 7728 1698
http://www.tempotimor.com

Kalendariu Arkivu

« March 2024 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
        1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31

Tempo Timor Networks

Online Counter